भारताचे बदलते राजकारण: जन-आकांक्षांचा नवा टप्पा-1-🗺️🤝💡🏙️📈📱💬🧑‍🎓👩‍🎓🚀👩

[Atul Kaviraje]

भारताचे बदलते राजकारण -

भारताचे बदलते राजकारण: जन-आकांक्षांचा नवा टप्पा 🇮🇳

भारत, जगातील सर्वात मोठी लोकशाही, गेल्या काही दशकांपासून तीव्र राजकीय परिवर्तनातून जात आहे. हे परिवर्तन केवळ सत्तेच्या हस्तांतरणापुरते मर्यादित नाही, तर त्यात सामाजिक, आर्थिक आणि सांस्कृतिक पैलू देखील समाविष्ट आहेत. जुन्या समजुती मोडून पडत आहेत आणि एक नवीन राजकीय चेतना उदयास येत आहे. चला, भारताच्या बदलत्या राजकारणाच्या प्रमुख पैलूंवर सविस्तर चर्चा करूया.

1. प्रादेशिक पक्षांचा उदय आणि राष्ट्रीय राजकारणावर त्यांचा प्रभाव 🗺�
एक काळ असा होता जेव्हा भारतीय राजकारणावर राष्ट्रीय पक्षांचे, विशेषतः भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे वर्चस्व होते. तथापि, गेल्या काही दशकांत, प्रादेशिक पक्षांचा अभूतपूर्व उदय झाला आहे. हे पक्ष अनेकदा स्थानिक प्रश्न, ओळख आणि आकांक्षांचे प्रतिनिधित्व करतात. त्यांच्या वाढत्या प्रभावामुळे राष्ट्रीय स्तरावर युती सरकारांचा काळ सुरू झाला आहे, जिथे प्रादेशिक पक्ष सरकार स्थापन करण्यात आणि धोरणांवर प्रभाव टाकण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. 🤝

उदाहरण: तामिळनाडूमध्ये DMK आणि AIADMK, उत्तर प्रदेशमध्ये समाजवादी पक्ष आणि बसपा, तसेच पश्चिम बंगालमध्ये तृणमूल काँग्रेस यांसारखे पक्ष आपापल्या राज्यांमध्ये प्रभावी शक्ती आहेत आणि राष्ट्रीय राजकारणावरही प्रभाव टाकतात.

2. ओळखीच्या राजकारणाकडून विकासाकडे बदल 💡
एकदा भारतीय राजकारण जात, धर्म आणि प्रदेश यांसारख्या ओळख-आधारित मुद्द्यांवर केंद्रित होते. तथापि, आता हळूहळू मतदारांचे लक्ष विकास, सुशासन आणि आर्थिक प्रगतीकडे वळत आहे. तरुण आणि शहरी मतदार विशेषतः रोजगार, पायाभूत सुविधा आणि भ्रष्टाचारमुक्त शासनाचे वचन देणाऱ्या नेत्यांकडे आणि पक्षांकडे आकर्षित होत आहेत. 🏙�📈

उदाहरण: 2014 आणि 2019 च्या सार्वत्रिक निवडणुकांमध्ये, पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या नेतृत्वाखालील भाजपने 'विकास' आणि 'सुशासन' या घोषणांसह प्रचंड बहुमत मिळवले, जे मतदारांच्या प्राधान्यांमध्ये बदल झाल्याचे दर्शवते.

3. सोशल मीडिया आणि डिजिटल प्रचाराचा वाढता प्रभाव 📱
सोशल मीडियाने भारतीय राजकारणाला मूलभूतपणे बदलले आहे. राजकीय पक्ष आणि नेते आता थेट मतदारांशी जोडले जाण्यासाठी, आपल्या धोरणांचा प्रचार करण्यासाठी आणि जनमतावर प्रभाव टाकण्यासाठी ट्विटर, फेसबुक, इंस्टाग्राम आणि व्हॉट्सॲप यांसारख्या प्लॅटफॉर्मचा वापर करत आहेत. यामुळे राजकीय संवाद जलद आणि अधिक थेट झाला आहे, परंतु त्याचबरोबर बनावट बातम्या आणि दुष्प्रचाराची आव्हानेही वाढली आहेत. 💬 disinformation

उदाहरण: निवडणुकांदरम्यान राजकीय पक्षांकडून मोठ्या प्रमाणावर सोशल मीडिया मोहीम चालवली जाते, ज्यामुळे दुर्गम भागांपर्यंतही माहिती पोहोचते आणि मतदार आपले मत सहजपणे व्यक्त करू शकतात.

4. तरुण मतदारांचा वाढता सहभाग आणि आकांक्षा 🧑�🎓👩�🎓
भारत एक तरुण राष्ट्र आहे आणि तरुण मतदार आता राजकीय प्रक्रियेत अधिक सक्रियपणे सहभागी होत आहेत. ते शिक्षित आहेत, जागतिक समस्यांची त्यांना जाणीव आहे आणि रोजगार, उत्तम शिक्षण प्रणाली आणि भ्रष्टाचारमुक्त शासनाची तीव्र आकांक्षा बाळगतात. त्यांची प्राधान्ये पारंपरिक मतदारांपेक्षा भिन्न आहेत आणि ते निवडणुकीच्या निकालांवर महत्त्वपूर्ण प्रभाव टाकू शकतात. 🚀

उदाहरण: विद्यार्थी संघटनांच्या निवडणुकांमध्ये वाढता सहभाग आणि विविध सामाजिक-राजकीय चळवळींमध्ये तरुणांचा सक्रिय सहभाग हे दर्शवतो की ते आता केवळ प्रेक्षक नाहीत, तर सहभागी होऊ इच्छितात.

5. महिला मतदारांची वाढती संख्या आणि सक्षमीकरण 👩�⚖️💪
भारतात महिला मतदारांची संख्या सातत्याने वाढत आहे आणि अनेक राज्यांमध्ये त्यांचा मतदानाचा दर पुरुषांपेक्षाही जास्त होत आहे. राजकीय पक्ष आता महिला-केंद्रित धोरणांवर लक्ष केंद्रित करत आहेत, जसे की महिला सुरक्षा, शिक्षण आणि आर्थिक सक्षमीकरण. महिलांची राजकीय जागरूकता आणि सहभाग भारतीय लोकशाहीला अधिक समावेशक बनवत आहे. 🗳�💖

उदाहरण: बिहारमधील दारूबंदी आणि उत्तर प्रदेशातील "मिशन शक्ती" यांसारख्या योजना महिला मतदारांना लक्ष्य करतात आणि महिला सक्षमीकरणाच्या प्रयत्नांनी अनेक राज्यांमध्ये निवडणुकांवर थेट परिणाम केला आहे.

सारांश 🇮🇳🗺�🤝💡🏙�📈📱💬🧑�🎓👩�🎓🚀👩�⚖️💪🗳�💖🔄🗣�🧹✨🏛�⚖️✔️👍🌅

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.07.2025-रविवार.
===========================================