संत सेना महाराज-बुडतो भवसागरी। मज काढी, बा मुरारी-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

३. "करी जतन ब्रीदावळी। वागविशी ते सांभाळी ॥"
अर्थ: तू तुझ्या ब्रीदावळीचे (प्रतिज्ञेचे/यशकीर्तीचे) रक्षण कर. जे तू सांभाळत आला आहेस, तेच पुढेही सांभाळ.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे देवाच्या भक्तवत्सलपणाची आणि त्याच्या पूर्व प्रतिज्ञांची आठवण करून देते. 'ब्रीदावळी' म्हणजे देवाने भक्तांना दिलेली आश्वासने, त्याची कीर्ती की तो नेहमी आपल्या भक्तांचे रक्षण करतो आणि त्यांना संकटातून वाचवतो. संत सेना महाराज देवाला आठवण करून देतात की तू अनादी काळापासून तुझ्या भक्तांचे रक्षण करत आला आहेस, त्यांची संकटे दूर केली आहेस. ही तुझी प्रतिज्ञा, हे तुझे ब्रीद आहे. म्हणूनच, तू माझीही काळजी घेतली पाहिजेस. हे एक प्रकारचे भक्ताचे देवावरचे प्रेमळ दडपण आहे, ज्यात तो देवाला त्याच्या स्वतःच्याच प्रतिज्ञेची आठवण करून देऊन मदतीची याचना करतो. यातून देवाच्या दयाळूपणाची आणि भक्ताचे रक्षण करण्याची त्याची नैसर्गिक प्रवृत्ती स्पष्ट होते. उदाहरणार्थ, ज्याप्रमाणे एखाद्या मोठ्या कंपनीचा मालक आपल्या ग्राहकांना नेहमी चांगल्या सेवा देण्याचे वचन देतो आणि त्यांची काळजी घेतो, त्याचप्रमाणे देवही आपल्या भक्तांना संरक्षण देण्याचे वचन देतो आणि ते पाळतो, ही भावना येथे अधोरेखित केली आहे.

४. "मी महादोषी चांडाळ। सेना म्हणे तू दयाळ॥"
अर्थ: मी मोठा दोषी, चांडाळ (अत्यंत नीच) आहे. सेना (सेना महाराज) म्हणतात की तू मात्र दयाळू आहेस.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे संत सेना महाराजांच्या नम्रतेचे आणि आत्मपरीक्षणाचे प्रतीक आहे. ते स्वतःला 'महादोषी चांडाळ' असे संबोधून आपली पापकर्मे आणि अज्ञान कबूल करतात. 'चांडाळ' हा शब्द सामाजिक स्तरीकरणात सर्वात खालच्या पातळीवर असलेल्या व्यक्तीसाठी वापरला जातो, जो अत्यंत हीन मानला जातो. येथे संत सेना महाराज स्वतःला सामाजिकदृष्ट्या हीन न मानता, आध्यात्मिकदृष्ट्या स्वतःच्या दोषांची कबुली देत आहेत. त्यांना हे माहीत आहे की त्यांनी अनेक चुका केल्या आहेत, ते पापांनी भरलेले आहेत. तरीही, त्यांना देवाच्या दयाळूपणावर पूर्ण विश्वास आहे. ते म्हणतात, "मी कितीही पापी असलो तरी, तू मात्र परमदयाळू आहेस." ही भावना भक्ताची खरी शरणागती दर्शवते, जिथे भक्त स्वतःच्या दोषांची जाणीव असूनही देवाच्या असीम दयेवर विसंबून असतो. हाच भक्तियोग आहे, जिथे स्वतःला पूर्णपणे देवाच्या हाती सोपवून त्याच्या कृपेची वाट पाहिली जाते. उदाहरणार्थ, एखादा गुन्हेगार न्यायाधीशासमोर आपले सर्व गुन्हे कबूल करतो, पण त्याचबरोबर न्यायाधीशाच्या दयाळूपणावर विश्वास ठेवतो की तो त्याला माफी देईल किंवा कमी शिक्षा करेल, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराज स्वतःला दोषी मानूनही देवाच्या दयेवर पूर्णपणे अवलंबून आहेत.

अभंगाचा समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग भक्तीमार्गाचे सार अत्यंत सोप्या आणि प्रभावी भाषेत मांडतो. हा अभंग भक्ताची दीनता, परमेश्वरावरील अढळ श्रद्धा आणि त्याच्या कृपेची आर्त याचना दर्शवतो. यात संसाराच्या मोहमायेतून सुटका मिळवण्यासाठी देवाकडे केलेली करुणापर प्रार्थना आहे.

निष्कर्ष: या अभंगातून संत सेना महाराजांनी हेच सांगितले आहे की, मनुष्य कितीही पापी किंवा दोषपूर्ण असला तरी, जर त्याने खऱ्या मनाने परमेश्वराची शरण घेतली आणि त्याच्या दयाळूपणावर विश्वास ठेवला, तर देव त्याला संकटातून नक्कीच बाहेर काढतो. हा अभंग मानवी जीवनातील दुःख, असहाय्यता आणि त्यातून बाहेर पडण्यासाठी आवश्यक असलेला देवावरील दृढ विश्वास यावर प्रकाश टाकतो. संसाराच्या भवसागरातून तरून जाण्यासाठी भगवंताची कृपा हीच एकमेव नौका आहे, हाच या अभंगाचा सखोल भावार्थ आहे. हा अभंग आजही लोकांना आध्यात्मिक मार्गावर चालण्यासाठी आणि देवावर विश्वास ठेवण्यासाठी प्रेरणा देतो.

(संत सेना अ० क्र०६७) असे म्हणून विठ्ठलास काकुळतीला येऊन या भवसागरातून वर काढण्याची विनंती करतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.07.2025-सोमवार.
===========================================