श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक २४-:-एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक २४-:-

सञ्जय उवाच-

एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् ॥ २४ ॥

📖 श्लोक २४ —

सञ्जय उवाच
एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् ॥

🌸 श्लोकाचा शाब्दिक अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):

संजय म्हणतो:
हे भारत (धृतराष्ट्रा), गुडाकेश (अर्जुन) यांनी असे म्हटल्यावर, हृषीकेश (भगवान श्रीकृष्ण) यांनी सेनांच्या मध्ये रथोत्तम (श्रेष्ठ रथ) नेऊन उभा केला.

✨ श्लोकाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):
या श्लोकात भगवान श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्यातील संवाद व त्यातील सूक्ष्म भावदशेचे दर्शन घडते. अर्जुनाने श्रीकृष्णाला विनंती केली की त्याने रथ दोन्ही सैन्यांच्या मध्ये नेऊन उभा करावा. अर्जुनाला प्रत्यक्ष युद्धभूमीत कोण विरुद्ध उभे आहेत ते पाहायचे होते. त्यामध्ये त्याचे बंधू, गुरू, आप्तेष्ट हे सगळे आहेत याची जाणीव त्याला व्हावी, असा त्याचा हेतू होता.

श्रीकृष्ण, जे हृषीकेश (इंद्रियांचे अधिपती) म्हणून ओळखले जातात, ते केवळ रथाचे सारथी नसून अर्जुनाच्या अंतर्मनाच्या प्रवृत्ती समजून त्याला योग्य वेळी योग्य शिकवण देणारे गुरुही आहेत. येथे त्यांनी अर्जुनाच्या विनंतीला मान देत रथ सेनांच्या मध्ये नेऊन उभा केला.

यातून आपण शिकतो की "ईश्वर भक्ताच्या इच्छेचा मान ठेवतो, पण त्याचवेळी भक्ताच्या आध्यात्मिक प्रगतीसाठी योग्य प्रसंग निर्माण करतो."

🎯 मुख्य मुद्दे व तात्पर्य (Tatparya):
हृषीकेश: इंद्रियांचे स्वामी – जे आत्म्याच्या इच्छा-प्रवृत्ती नियंत्रित करतात.

गुडाकेश: जो निद्रेला जिंकून ध्यानात स्थिर आहे – अर्जुनाची आंतरिक स्थिती.

रथोत्तम मध्ये स्थापन: अर्जुनाला तटस्थपणे दोन्ही बाजूंना पाहता यावे म्हणून.

सारथी म्हणून श्रीकृष्ण: सर्वोच्च ईश्वर स्वतःला भक्ताच्या सेवेकरता झुकवतात.

📌 उदाहरणासहित स्पष्टीकरण (Udaharanasahit Spashtikaran):
उदाहरणार्थ, जसा एखादा शिक्षक विद्यार्थ्याला कठीण परीक्षेला सामोरे जाण्याआधी वास्तवाची जाणीव करून देतो, तसाच श्रीकृष्ण अर्जुनाला युद्धाचे सामाजिक आणि वैयक्तिक परिणाम समजावण्याचा प्रयत्न करतात.

🪔 समारोप (Samarop):
श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांच्यातील संवाद केवळ युद्धसंदर्भात नाही, तर मानवाच्या आत्मिक प्रवासाचे प्रतीक आहे. अर्जुन म्हणजे मन आणि श्रीकृष्ण म्हणजे आत्मा किंवा विवेकबुद्धी. अर्जुन जेव्हा गोंधळात सापडतो, तेव्हा श्रीकृष्ण त्याला जीवनसत्त्वांचे ज्ञान देतात.

✅ निष्कर्ष (Nishkarsha):
ईश्वर भक्ताच्या विनंतीला मान देतो.

जेव्हा आपण जीवनातील "सेनयोरमध्ये" म्हणजे द्विधा अवस्थांमध्ये असतो, तेव्हा योग्य मार्गदर्शन आवश्यक असते.

श्रीकृष्णासारखे मार्गदर्शक असेल, तर अडचणींच्या मध्यावरही स्पष्ट दृष्टिकोन मिळतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.08.2025-रविवार.
===========================================