एन. सी. सी. (नॅशनल कॅडेट कॉर्प्स) ची स्थापना (१९४८) -1-

[Atul Kaviraje]

एन. सी. सी. (नॅशनल कॅडेट कॉर्प्स) ची स्थापना (१९४८) - जरी ही व्यक्ती नसली तरी, या दिवशी या महत्त्वपूर्ण संस्थेची स्थापना झाली, ज्याने लाखो भारतीय तरुणांना शिस्त आणि देशभक्ती शिकवली.

एन. सी. सी. (नॅशनल कॅडेट कॉर्प्स) ची स्थापना (१९४८) - एक विस्तृत लेख-

१. परिचय (Introduction)
🇮🇳 एन. सी. सी. (नॅशनल कॅडेट कॉर्प्स) ही भारतातील तरुणांमध्ये शिस्त, देशभक्ती आणि नेतृत्वाचे गुण रुजवणारी एक अद्वितीय संस्था आहे. ६ ऑगस्ट १९४८ रोजी तिची स्थापना झाली, ज्यामुळे स्वातंत्र्योत्तर भारताच्या राष्ट्रनिर्माणात एक महत्त्वाचा अध्याय सुरू झाला. ही संस्था केवळ लष्करी प्रशिक्षण देत नाही, तर युवकांना जबाबदार नागरिक बनवण्यासाठी आवश्यक असलेले नैतिक आणि सामाजिक मूल्ये शिकवते. एन. सी. सी. ने लाखो भारतीय तरुणांच्या जीवनाला आकार दिला आहे आणि त्यांना देशाच्या प्रगतीत सक्रिय योगदान देण्यासाठी प्रेरित केले आहे.

२. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी (Historical Background)
📜 स्वातंत्र्यपूर्व काळातील गरज: भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, देशाला एक मजबूत आणि शिस्तबद्ध युवाशक्तीची गरज होती. दुसऱ्या महायुद्धानंतर, ब्रिटिशांनी भारतात 'युनिव्हर्सिटी कॉर्प्स' आणि 'युनिव्हर्सिटी ट्रेनिंग कॉर्प्स' (UTC) सारख्या योजना सुरू केल्या होत्या, ज्यांचा उद्देश तरुणांना लष्करी प्रशिक्षण देणे हा होता. परंतु, या योजनांचा आवाका मर्यादित होता आणि त्या संपूर्ण देशाच्या गरजा पूर्ण करू शकल्या नाहीत. स्वातंत्र्यानंतर, भारताला आपल्या सीमांचे रक्षण करण्यासाठी आणि अंतर्गत सुरक्षितता राखण्यासाठी सक्षम मनुष्यबळाची आवश्यकता होती, तसेच तरुणांमध्ये राष्ट्रीय एकात्मतेची भावना वाढवणे हे देखील महत्त्वाचे होते. या पार्श्वभूमीवर, एक व्यापक आणि संघटित युवा चळवळ सुरू करण्याची कल्पना पुढे आली.

३. स्थापना आणि कायदेशीर आधार (Establishment and Legal Basis)
🗓� ६ ऑगस्ट १९४८: एक ऐतिहासिक दिवस: भारत सरकारने ६ ऑगस्ट १९४८ रोजी नॅशनल कॅडेट कॉर्प्स कायदा (National Cadet Corps Act, 1948) संमत करून एन. सी. सी. ची स्थापना केली. या कायद्याने एन. सी. सी. ला एक वैधानिक दर्जा दिला आणि तिची उद्दिष्ट्ये व कार्यप्रणाली निश्चित केली. या संस्थेची स्थापना संरक्षण मंत्रालयाच्या अंतर्गत करण्यात आली, ज्यामुळे तिला राष्ट्रीय स्तरावर मान्यता आणि संसाधने मिळाली. सुरुवातीला यात लष्करी तुकड्यांचा समावेश होता, परंतु नंतर नौदल आणि हवाई दलाच्या तुकड्याही समाविष्ट करण्यात आल्या, ज्यामुळे ती एक सर्वसमावेशक संस्था बनली.

४. एन. सी. सी. ची उद्दिष्ट्ये (Objectives of NCC)
🎯 मूलभूत उद्दिष्ट्ये: एन. सी. सी. ची स्थापना काही स्पष्ट आणि महत्त्वाच्या उद्दिष्टांनी झाली होती:

चारित्र्य विकास: तरुणांमध्ये उत्तम चारित्र्य, बंधुत्वाची भावना, शिस्त, धर्मनिरपेक्ष दृष्टिकोन, साहसी वृत्ती आणि निस्वार्थ सेवेची भावना विकसित करणे.

नेतृत्वगुण विकास: तरुणांमध्ये नेतृत्वाचे गुण विकसित करणे, जेणेकरून ते जीवनाच्या कोणत्याही क्षेत्रात यशस्वी होऊ शकतील.

शिस्तबद्धता: कठोर प्रशिक्षण आणि नियमांद्वारे शिस्तबद्ध जीवनशैली शिकवणे.

देशभक्ती आणि राष्ट्रनिष्ठा: देशाबद्दल प्रेम आणि निष्ठा वाढवणे, तसेच राष्ट्रीय एकात्मतेला प्रोत्साहन देणे.

सशस्त्र दलात सामील होण्यासाठी प्रेरणा: तरुणांना भारतीय सशस्त्र दलात करिअर करण्यासाठी प्रेरणा देणे आणि त्यासाठी आवश्यक पायाभूत प्रशिक्षण देणे.

५. संरचना आणि कार्यप्रणाली (Structure and Functioning)
⚙️ व्यापक रचना: एन. सी. सी. ची रचना तीन प्रमुख विभागांमध्ये विभागली आहे:

लष्करी शाखा (Army Wing): यात पायदळ, तोफखाना, अभियांत्रिकी आणि इतर लष्करी शाखांचे प्रशिक्षण दिले जाते. 💂

नौदल शाखा (Naval Wing): यात नौदल संबंधित प्रशिक्षण, जसे की नौकाविहार, सागरी जीवन आणि सागरी सुरक्षा शिकवली जाते. ⚓

हवाई दल शाखा (Air Wing): यात हवाई दलाशी संबंधित प्रशिक्षण, जसे की विमानोड्डाण, हवाई सुरक्षा आणि विमान देखभाल शिकवली जाते. ✈️

याशिवाय, एन. सी. सी. मध्ये कनिष्ठ विभाग (Junior Division - JD) आणि वरिष्ठ विभाग (Senior Division - SD) असे दोन स्तर आहेत, जे शालेय आणि महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांना प्रशिक्षण देतात. प्रशिक्षणामध्ये कवायत (ड्रिल), शस्त्र प्रशिक्षण, नकाशा वाचन, प्रथमोपचार, आपत्कालीन व्यवस्थापन आणि सामाजिक सेवा उपक्रम यांचा समावेश असतो. नियमित प्रशिक्षण सत्रांव्यतिरिक्त, वार्षिक प्रशिक्षण शिबिरे, राष्ट्रीय एकात्मता शिबिरे आणि साहसी उपक्रम आयोजित केले जातात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.08.2025-बुधवार.
===========================================