संत सेना महाराज-संत जगी आहे थोर। अज्ञानी उद्धरली फार-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

या अभंगातून संत सेना महाराज आपल्याला शिकवतात की, आध्यात्मिक प्रगतीसाठी आणि सुखी जीवनासाठी संतांचा सहवास आणि त्यांच्या उपदेशांचे पालन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. संतांचा समाज हा एक प्रकारे ज्ञानाचा आणि भक्तीचा केंद्रबिंदू आहे. त्यांच्या सहवासात राहून आपण आपले जीवन अधिक अर्थपूर्ण आणि आनंदी बनवू शकतो. अशा प्रकारे, हे दोन्ही अभंग आपल्याला जीवनाकडे सकारात्मक दृष्टीने पाहण्यासाठी आणि आपले अंतःकरण शुद्ध ठेवण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.

     "संत जगी आहे थोर। अज्ञानी उद्धरली फार॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ: 'संत जगी आहे थोर। अज्ञानी उद्धरली फार॥'
आरंभ (प्रस्तावना)

भारतीय संस्कृती आणि अध्यात्मिक परंपरेत संतांना अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. संत हे केवळ समाजसुधारक किंवा ज्ञानाचे प्रवर्तक नसून, ते साक्षात परमेश्वराचे रूप मानले जातात. संत सेना महाराजांच्या या अभंगामधून संतांच्या याच थोर कार्याचे आणि त्यांच्या कृपेचे वर्णन केले आहे. 'संत जगी आहे थोर। अज्ञानी उद्धरली फार॥' या दोन ओळींमध्ये संत सेना महाराजांनी संतांच्या महतीचे सार अत्यंत सोप्या आणि प्रभावी भाषेत मांडले आहे. या अभंगाचा सखोल अभ्यास केल्यास, संतांच्या कार्याची व्याप्ती आणि त्यांच्या कृपेचा महिमा आपल्याला समजून येतो.

अभंगाचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन
१. 'संत जगी आहे थोर'

अर्थ: 'जग' म्हणजे हे संपूर्ण विश्व आणि 'थोर' म्हणजे महान, श्रेष्ठ. संत सेना महाराज म्हणतात की, या जगात संत हे अत्यंत महान आहेत. त्यांची महानता केवळ त्यांच्या ज्ञानामुळे किंवा तपामुळे नाही, तर त्यांच्या निस्वार्थ वृत्तीमुळे आणि परोपकाराच्या भावनेमुळे आहे. संतांच्या या थोरपणाचे अनेक पैलू आहेत.

विस्तृत विवेचन:

ज्ञानाची महानता: संतांनी केवळ स्वतः ज्ञान प्राप्त केले नाही, तर ते ज्ञान त्यांनी समाजाला सहजसोप्या भाषेत दिले. त्यांनी वेदांतील, उपनिषदांतील गुढ तत्वज्ञान अभंगांच्या, ओव्यांच्या माध्यमातून सामान्य माणसांपर्यंत पोहोचवले. उदाहरणार्थ, संत ज्ञानेश्वरांनी भगवद्गीतेवरील 'ज्ञानेश्वरी' लिहून सर्वसामान्यांना अध्यात्माचा मार्ग दाखवला. संतांनी कर्मकांड आणि अंधश्रद्धा यांच्यापेक्षा भक्ती आणि प्रेमभाव याला महत्त्व दिले.

समतेची भावना: संतांच्या दृष्टीने कोणताही माणूस उच्च किंवा नीच नाही. त्यांनी सर्व जाती-धर्माच्या लोकांना समान मानले. संत चोखामेळा, संत रविदास यांसारख्या संतांनी समाजातील विषमतेवर प्रहार करून समतेचा संदेश दिला. त्यांच्या मते, परमेश्वर हा सर्वांमध्ये समान रूपाने वास करतो. उदाहरणार्थ, संत तुकाराम महाराज म्हणतात, "भेदाभेद भ्रम अमंगळ। याती आणि कुळ॥" याचा अर्थ असा की, जातीभेद आणि कुळाचा अभिमान हा एक प्रकारचा भ्रम आहे, जो अमंगल आहे.

नैतिक आणि सामाजिक कार्य: संतांनी केवळ अध्यात्मिक उपदेशच दिला नाही, तर त्यांनी समाजाला नैतिक मूल्यांची शिकवण दिली. त्यांनी सत्य, अहिंसा, दया, क्षमा यांसारख्या गुणांचे महत्त्व पटवून दिले. दुष्काळ, महामारी यांसारख्या संकटांच्या वेळी त्यांनी समाजाला आधार दिला. त्यांनी लोकांना एकत्र आणून सामुदायिक भक्तीचा मार्ग दाखवला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.08.2025-शुक्रवार.
===========================================