डॉ. रघुनाथ अनंत माशेलकर: भारताचे विज्ञानभूषण-1-

[Atul Kaviraje]

रघुनाथ अनंत माशेलकर (१९४३) - आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे भारतीय वैज्ञानिक, ज्यांनी विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. ते सीएसआयआरचे (CSIR) माजी महासंचालक होते.

डॉ. रघुनाथ अनंत माशेलकर: भारताचे विज्ञानभूषण-

आज 8 ऑगस्ट रोजी आपण डॉ. रघुनाथ अनंत माशेलकर (जन्म 1943), आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे भारतीय वैज्ञानिक आणि विज्ञान व तंत्रज्ञान क्षेत्रातील अग्रगण्य व्यक्तिमत्व, यांच्या कार्याचे स्मरण करत आहोत. ते सीएसआयआरचे (CSIR) माजी महासंचालक होते आणि त्यांनी भारताच्या वैज्ञानिक प्रगतीत मोलाचे योगदान दिले आहे. 🔬💡 या लेखात आपण त्यांच्या जीवनातील महत्त्वाचे टप्पे, त्यांचे योगदान आणि त्यांचे महत्त्व सविस्तरपणे पाहूया.

1. प्रस्तावना 🇮🇳
डॉ. रघुनाथ अनंत माशेलकर हे केवळ एक शास्त्रज्ञ नाहीत, तर ते एक दूरदृष्टीचे नेते, नवोपक्रमाचे (Innovation) पुरस्कर्ते आणि तरुण पिढीचे प्रेरणास्थान आहेत. अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीतून वर येऊन त्यांनी जागतिक स्तरावर आपले स्थान निर्माण केले, जे त्यांच्या दृढनिश्चयाचे आणि बुद्धिमत्तेचे प्रतीक आहे.

2. प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण 📚
डॉ. माशेलकर यांचा जन्म 1943 साली गोव्यातील माशेल या गावात झाला. त्यांचे बालपण अत्यंत गरिबीत गेले. त्यांचे वडील लवकरच वारले आणि त्यांची आई त्यांना घेऊन मुंबईत आली. मुंबईत, दादरच्या झोपडपट्टीत राहून त्यांनी आपले शिक्षण पूर्ण केले. 🏫 आर्थिक अडचणी असूनही, त्यांनी शिक्षणात उत्कृष्ट कामगिरी केली. त्यांनी मुंबई विद्यापीठातून रसायन अभियांत्रिकीमध्ये बी.टेक., एम.टेक. आणि पीएच.डी. पदव्या मिळवल्या.

3. वैज्ञानिक प्रवास आणि महत्त्वाचे योगदान 🧪
डॉ. माशेलकर यांनी त्यांचे संशोधन कार्य केमिकल इंजिनिअरिंगमध्ये सुरू केले. ते प्रवाही गतिशीलता (Fluid Mechanics) आणि पॉलिमर विज्ञान (Polymer Science) यांसारख्या क्षेत्रात विशेषत्वाने ओळखले जातात. त्यांच्या संशोधनाने अनेक औद्योगिक समस्यांवर उपाय शोधले. 💡

4. सीएसआयआरचे महासंचालक (1995-2007) 💼
डॉ. माशेलकर यांनी वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद (CSIR) चे महासंचालक म्हणून 1995 ते 2007 पर्यंत काम केले. या काळात त्यांनी सीएसआयआरमध्ये मोठे बदल घडवले. त्यांनी संस्थेचे आधुनिकीकरण केले, आंतरराष्ट्रीय सहकार्याला प्रोत्साहन दिले आणि भारताला जागतिक वैज्ञानिक नकाशावर आणले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली, सीएसआयआरने पेटंट मिळवण्यात आणि तंत्रज्ञान हस्तांतरणात लक्षणीय प्रगती केली. 🌐

5. "इंडिया फर्स्ट" पेटंट धोरण 📜
डॉ. माशेलकर यांनी "इंडिया फर्स्ट" नावाचे एक महत्त्वाचे पेटंट धोरण आणले, ज्याचा उद्देश भारतीय संशोधकांना जागतिक स्तरावर पेटंट मिळवण्यासाठी प्रोत्साहित करणे हा होता. 🛡� या धोरणामुळे भारताची बौद्धिक संपदा (Intellectual Property) मजबूत झाली आणि भारतीय उद्योगांना फायदा झाला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.08.2025-शुक्रवार.
===========================================