वि. वा. शिरवाडकर (कुसुमाग्रज): मराठी साहित्याचे नटसम्राट-1-

[Atul Kaviraje]

वि. वा. शिरवाडकर (कुसुमाग्रज) (१९१२) - ज्ञानपीठ पुरस्कार विजेते, महान मराठी कवी, नाटककार, लेखक आणि समीक्षक. त्यांच्या 'नटसम्राट' या नाटकासाठी ते विशेषतः ओळखले जातात.

वि. वा. शिरवाडकर (कुसुमाग्रज): मराठी साहित्याचे नटसम्राट-

आज 9 ऑगस्ट रोजी आपण मराठी साहित्यातील एक देदीप्यमान तारा, ज्ञानपीठ पुरस्कार विजेते, महान कवी, नाटककार, लेखक आणि समीक्षक वि. वा. शिरवाडकर (१९१२-१९९९), म्हणजेच 'कुसुमाग्रज' यांना आदराने स्मरण करत आहोत. ✍️🎭 त्यांचे साहित्य, विशेषतः त्यांचे 'नटसम्राट' हे नाटक, मराठी माणसाच्या मनात कायमचे घर करून आहे. या लेखात आपण त्यांच्या अलौकिक प्रतिभेचे, साहित्यसेवेचे आणि त्यांच्या योगदानाचे सविस्तर विवेचन करणार आहोत.

1. प्रस्तावना 🇮🇳
वि. वा. शिरवाडकर, अर्थात कुसुमाग्रज, हे नाव मराठी साहित्यासाठी समानार्थी आहे. त्यांनी आपल्या लेखणीतून कविता, नाटके, कादंबऱ्या, कथा आणि समीक्षा अशा विविध साहित्य प्रकारांना समृद्ध केले. त्यांच्या साहित्यातून मानवी भावभावनांचा सखोल अभ्यास, सामाजिक भान आणि राष्ट्रीयत्वाची जाणीव स्पष्टपणे दिसते. ते केवळ एक लेखक नव्हते, तर ते एका विचारधारेचे प्रतीक होते, ज्यांनी समाजाला आणि साहित्याला नवी दिशा दिली.

2. प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण 📚
वि. वा. शिरवाडकर यांचा जन्म 27 फेब्रुवारी 1912 रोजी नाशिक जिल्ह्यातील सिन्नर येथे झाला. त्यांचे मूळ नाव ग. ल. शिरवाडकर होते, परंतु त्यांच्या काका-काकूंनी त्यांना दत्तक घेतल्याने त्यांचे नाव वि. वा. शिरवाडकर असे झाले. 📖 'कुसुमाग्रज' हे नाव त्यांनी त्यांच्या धाकट्या बहिणीच्या 'कुसुम' या नावावरून घेतले. त्यांचे शिक्षण नाशिक येथे झाले आणि त्यांनी बी.ए.ची पदवी संपादन केली.

3. साहित्य क्षेत्रातील पदार्पण आणि प्रारंभिक कार्य ✍️
कुसुमाग्रजांनी वयाच्या अवघ्या विसाव्या वर्षी 'जीवन लहरी' हा आपला पहिला काव्यसंग्रह प्रकाशित केला. त्यांची कविता नेहमीच सामाजिक विषमतेवर आणि मानवी मूल्यांवर भाष्य करत असे. त्यांनी वृत्तपत्रांमध्ये पत्रकार म्हणूनही काम केले, ज्यामुळे त्यांच्या लेखणीला धार आली.

4. नाट्यलेखनातील योगदान: 'नटसम्राट' 🎭🌟
कुसुमाग्रज हे त्यांच्या नाट्यलेखनासाठी विशेषत्वाने ओळखले जातात. त्यांचे 'नटसम्राट' हे नाटक मराठी रंगभूमीवरील एक मैलाचा दगड मानले जाते. या नाटकात एका निवृत्त नटाची मानसिक घालमेल, त्याचे आपल्या कुटुंबाशी असलेले नाते आणि कलेबद्दलची त्याची निष्ठा अत्यंत प्रभावीपणे मांडली आहे. या नाटकाने प्रेक्षकांना अक्षरशः वेड लावले आणि आजही ते मराठी रंगभूमीवर आदराने सादर केले जाते. या नाटकातील 'कुणी घर देता का घर?' हा संवाद आजही अनेकांच्या मनात घर करून आहे. 🗣�

त्यांनी 'ययाति आणि देवयानी', 'वीज म्हणाली धरतीला', 'एकच प्याला' (केशवसुतांच्या कवितेवर आधारित) यांसारखी अनेक यशस्वी नाटके लिहिली.

5. काव्य आणि कथा संग्रह 📖📜
कुसुमाग्रजांनी अनेक काव्यसंग्रह आणि कथासंग्रह लिहिले, जे आजही लोकप्रिय आहेत:

काव्यसंग्रह: 'विशाखा', 'जीवन लहरी', 'हिमरेषा', 'ययाति आणि देवयानी', 'मुक्तायन'

कथासंग्रह: 'कहीतरी वेडं'

त्यांच्या कवितांमध्ये निसर्ग, प्रेम, मानवी दुःख आणि स्वातंत्र्य यांसारख्या विषयांना स्पर्श केला आहे. 🌳❤️🕊�

6. ज्ञानपीठ पुरस्कार आणि इतर सन्मान 🏆🏅
कुसुमाग्रजांच्या साहित्यसेवेची दखल घेऊन त्यांना 1987 साली भारतातील सर्वोच्च साहित्य पुरस्कार ज्ञानपीठ पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. 🇮🇳 हा पुरस्कार मिळवणारे ते दुसरे मराठी साहित्यिक होते. याशिवाय, त्यांना पद्मभूषण (1991), साहित्य अकादमी पुरस्कार (1964) आणि इतर अनेक पुरस्कारांनी गौरवण्यात आले. त्यांचा वाढदिवस (27 फेब्रुवारी) महाराष्ट्रात 'मराठी भाषा गौरव दिन' म्हणून साजरा केला जातो, हे त्यांच्या योगदानाला दिलेले एक मोठे आदरांजली आहे. 🎊

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-09.08.2025-शनिवार.
===========================================