संत सेना महाराज-पाहिला संताचा दरबार-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

या अभंगातून संत सेना महाराज आपल्याला शिकवतात की, आध्यात्मिक प्रगतीसाठी आणि सुखी जीवनासाठी संतांचा सहवास आणि त्यांच्या उपदेशांचे पालन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. संतांचा समाज हा एक प्रकारे ज्ञानाचा आणि भक्तीचा केंद्रबिंदू आहे. त्यांच्या सहवासात राहून आपण आपले जीवन अधिक अर्थपूर्ण आणि आनंदी बनवू शकतो. अशा प्रकारे, हे दोन्ही अभंग आपल्याला जीवनाकडे सकारात्मक दृष्टीने पाहण्यासाठी आणि आपले अंतःकरण शुद्ध ठेवण्यासाठी मार्गदर्शन करतात.

     "पाहिला संताचा दरबार।

     दिंड्या पताकाचा भार।"

'पाहिला संतांचा मेळा,

दिंड्या पताकांचा भार'

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

आरंभ
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत होते. त्यांच्या अभंगांमधून भक्ती, नम्रता, आणि समाजातील सर्व स्तरांतील लोकांविषयीचा आदर दिसून येतो. 'पाहिला संतांचा मेळा, दिंड्या पताकांचा भार' या अभंगातून त्यांनी पंढरपूरच्या वारीचे आणि संतांच्या संगतीचे महत्त्व अतिशय सुंदरपणे वर्णन केले आहे. हा अभंग केवळ पंढरपूरच्या वारीचे वर्णन करत नाही, तर त्यामागील आध्यात्मिक आणि सामाजिक भावार्थही उलगडून दाखवतो.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन
१. 'पाहिला संतांचा मेळा, दिंड्या पताकांचा भार'

अर्थ: संत सेना महाराज म्हणतात की, मी संतांचा मेळा पाहिला. या मेळ्यात दिंड्या आणि पताकांचा भार होता.

विवेचन: या ओळीतून संत सेना महाराज पंढरपूरच्या वारीचे विहंगम दृश्य आपल्या डोळ्यासमोर उभे करतात. 'संतांचा मेळा' म्हणजे केवळ काही ठराविक संत नव्हे, तर वारकरी संप्रदायातील सर्व स्तरांतील, सर्व जाती-धर्मांचे लोक एकत्र येऊन एक मोठी भक्तीची लाट तयार करतात. या मेळ्यात सहभागी झालेले प्रत्येक वारकरी हे संतच असतात, कारण त्यांच्या मनात विठ्ठलाची भक्ती आणि एकमेकांबद्दलचा आदर असतो. 'दिंड्या पताकांचा भार' हे केवळ बाह्य गोष्टींचे वर्णन नाही, तर त्यामागे एक गहन अर्थ आहे. दिंडी ही सामूहिक भक्तीचे प्रतीक आहे, तर पताका ही विठ्ठलनामाची आणि संप्रदायाची ध्वजा आहे. हा भार केवळ पताकांचा नसतो, तर तो श्रद्धा, प्रेम आणि भक्तीच्या भावनांचा असतो, जो प्रत्येक वारकरी आनंदाने उचलतो.

उदाहरण: जसे एखादे मोठे कुटुंब एकत्र येऊन आनंदाने सण साजरा करते, त्याचप्रमाणे वारकरी पंढरपूरच्या वारीमध्ये एकत्र येऊन विठ्ठल भक्तीचा आनंद साजरा करतात.

२. 'उचलले विठ्ठल नाम, दुमदुमले गगन'

अर्थ: या संतांनी विठ्ठलाचे नाव घेतले आणि त्यामुळे संपूर्ण आकाश दुमदुमून गेले.

विवेचन: या ओळीतून संत सेना महाराज 'नामाच्या' शक्तीचे वर्णन करतात. जेव्हा हजारो वारकरी एकत्र येऊन 'विठ्ठल विठ्ठल' असा जयघोष करतात, तेव्हा त्यातून निर्माण होणारी ऊर्जा ही केवळ एक ध्वनी नसते. हा जयघोष केवळ कानांना ऐकू येत नाही, तर तो अंतरात्म्याला स्पर्श करतो. हा जयघोष इतका प्रभावी असतो की, त्यामुळे केवळ पृथ्वीच नाही, तर संपूर्ण ब्रह्मांड दुमदुमून जाते, असे संत सेना महाराज सांगतात. हे नामस्मरण केवळ बाह्य क्रिया नसून, ती एक गहन आध्यात्मिक साधना आहे, ज्यामुळे मन शुद्ध होते आणि चित्त शांत होते.

उदाहरण: जसे वादळ येण्यापूर्वी जोरदार वारा वाहतो आणि सर्वत्र आवाज होतो, त्याचप्रमाणे वारकऱ्यांच्या जयघोषाने सर्वत्र चैतन्याची लाट पसरते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-10.08.2025-रविवार.
===========================================