संत सेना महाराज-श्री संतदर्शने आनंदले मन-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

     "श्री संतदर्शने आनंदले मन।

     घाली लोटांगण चरणावरी॥"

श्री संत सेना महाराज: अभंगाचा सखोल भावार्थ
श्री संत सेना महाराज, हे वारकरी संप्रदायातील एक श्रेष्ठ संत होत. त्यांच्या अभंगांमधून भक्ती, वैराग्य आणि समाजप्रबोधनाचा संदेश मिळतो. प्रस्तुत अभंग, "श्री संतदर्शने आनंदले मन। घाली लोटांगण चरणावरी॥", हा त्यांच्या आध्यात्मिक अनुभूती आणि संत-महंतांबद्दलच्या अपार आदराचे प्रतीक आहे. या अभंगाचा सखोल भावार्थ आणि प्रत्येक कडव्याचे विस्तृत विवेचन खालीलप्रमाणे आहे.

अभंगाचा आरंभ
संत सेना महाराज त्यांच्या अभंगाची सुरुवातच संतदर्शनाने होणाऱ्या आनंदात करतात. संत दर्शन म्हणजे केवळ डोळ्यांनी पाहणे नव्हे, तर त्यांच्या सान्निध्यात राहून त्यांच्या वाणीतून निघणारे अमृत आणि त्यांच्या आचरणातून प्रकट होणारी दिव्यता अनुभवणे होय.

श्री संतदर्शने आनंदले मन।

घाली लोटांगण चरणावरी॥

भावार्थ:

पहिल्याच ओळीत संत सेना महाराज सांगतात की, संतांचे दर्शन झाल्यामुळे माझे मन आनंदाने भरून गेले आहे. हा आनंद लौकिक सुखांपेक्षा वेगळा आहे. हा आनंद आत्मिक आणि शाश्वत आहे. संतांच्या दर्शनाने मनातील सर्व कलुषता, मोह आणि विकार नष्ट होतात आणि ते शांत व प्रसन्न होते. या अलौकिक आनंदाची अनुभूती झाल्यामुळे त्यांचे मन आपोआपच संतांच्या चरणांवर लोटांगण घालण्यासाठी प्रेरित होते. लोटांगण घालणे हे केवळ शारीरिक कृती नाही, तर ते नम्रतेचे, शरणागतीचे आणि अपार श्रद्धेचे प्रतीक आहे. या ओळींमध्ये संतांप्रती असलेला त्यांचा उत्कट आदर आणि भक्तीभाव दिसून येतो.

उदाहरणार्थ: ज्याप्रमाणे एखादा तहानलेला जीव पाणी पाहून तृप्त होतो, त्याचप्रमाणे संत दर्शनाने साधकाचे मन शांत आणि तृप्त होते. संतांच्या दर्शनामुळे मनाला एक प्रकारची स्थिरता आणि शांती लाभते, ज्याची तुलना इतर कोणत्याही सुखाशी करता येत नाही.

दुसरे कडवे: विवेचन
नाही केली आशा। नाही केली तृष्णा।

झालासे पाहुणा। संतांचा॥

भावार्थ:

या कडव्यात संत सेना महाराज सांगतात की, संतांच्या भेटीमुळे माझ्या मनातील सर्व आशा आणि तृष्णा (इच्छा) नाहीशा झाल्या आहेत. जेव्हा एखादा साधक खऱ्या अर्थाने संतांच्या सान्निध्यात येतो, तेव्हा त्याला हे जग क्षणभंगुर आहे याची जाणीव होते. जगातील भौतिक वस्तूंची, धन-संपत्तीची किंवा प्रसिद्धीची कोणतीही इच्छा त्याच्या मनात राहत नाही. संतांच्या दर्शनाने प्राप्त होणाऱ्या परमानंदापुढे सर्व लौकिक सुख फिके वाटू लागतात.

पुढे ते म्हणतात की, मी आता संतांचा पाहुणा झालो आहे. येथे 'पाहुणा' या शब्दाला विशेष महत्त्व आहे. पाहुणा हा काही काळापुरता असतो. तो आपल्या घरचा नसतो, पण तो आदरातिथ्य स्वीकारतो. त्याचप्रमाणे संतही आपल्याला परमार्थाचे ज्ञान देतात, मार्गदर्शन करतात, परंतु या जगात कायमचे रहायला सांगत नाहीत. ते आपल्याला आत्म्याच्या मूळ घरी, म्हणजेच परमार्थाच्या मार्गावर जाण्यासाठी मदत करतात. संत आपल्यासाठी मार्गदर्शक बनतात आणि आपण त्यांच्या कृपेने त्यांच्या मार्गावरून चालतो. संत कोणत्याही फळाची अपेक्षा न करता हे ज्ञान देतात, म्हणूनच ते निःस्वार्थ पाहुणे आहेत.

उदाहरणार्थ: ज्याप्रमाणे एखाद्या राजपुत्राला राज्याचा त्याग करून वैराग्य धारण करायचे असते, तेव्हा त्याला एक योग्य गुरू किंवा संत भेटतो. त्या संतांच्या सहवासात त्याला जगिक वासनांचा त्याग करण्याची प्रेरणा मिळते आणि तो स्वतःला त्या संपत्तीपासून अलिप्त ठेवतो. त्याचप्रमाणे संत आपल्या सान्निध्यात येणाऱ्यांना जगाच्या मोहापासून मुक्त होण्यास मदत करतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.08.2025-मंगळवार.
===========================================