संत सेना महाराज-ऐशीया साधनी घ्या संतभेटी। मुखी जगजेठी उच्चारा गा-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

शुद्ध अंतःकरणाने अमृतासमान नामघोष करीत राहा, असा संदेशसंत सेनाजी देताना म्हणतात,

     "ऐशीया साधनी घ्या संतभेटी। मुखी जगजेठी उच्चारा गा॥

     सेना म्हणे सत्य ठेवा विश्वास। विनंती सर्वांस सांगतो गा॥

     ते जे बोलती अमृतवचना। शुद्ध अंतःकरण होईल गा॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ
प्रस्तावना (Arambh)

संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत होते. त्यांच्या अभंगांमध्ये भक्ती, विठ्ठलाविषयीची तळमळ आणि संतसंगतीचे महत्त्व या विषयांवर भर असतो. प्रस्तुत अभंग हा संत संगतीचे महत्त्व, नामस्मरण आणि त्यातून मिळणाऱ्या आत्मिक शांतीचा अनुभव याबद्दल सांगतो. हा अभंग भक्ताला योग्य मार्ग दाखवतो आणि जीवनातील अंतिम सत्य काय आहे, याची जाणीव करून देतो.

अभंग आणि प्रत्येक कडव्याचे विवेचन
पहिलं कडवं:
"ऐशीया साधनी घ्या संतभेटी। मुखी जगजेठी उच्चारा गा॥"

अर्थ आणि विवेचन (Meaning & Elaboration):

या ओळींमध्ये संत सेना महाराज भक्तांना सांगतात की, जर तुम्हाला खऱ्या अर्थाने साधना करायची असेल तर प्रथम संतभेटी घ्या. संत म्हणजे असे महापुरुष ज्यांनी स्वतःच्या जीवनात परमेश्वराचा अनुभव घेतला आहे. त्यांची भेट घेणे म्हणजे त्यांच्या विचारांचे आणि उपदेशांचे श्रवण करणे. या भेटीतून मिळणारे ज्ञान हे पुस्तकी ज्ञानापेक्षा कितीतरी पटीने श्रेष्ठ असते.

संत सेना महाराज पुढे म्हणतात की, संत भेटीसोबतच आपल्या मुखातून अखंडपणे 'जगजेठी' म्हणजेच विठ्ठलाचे नामस्मरण करा. केवळ संतांच्या सहवासात राहून उपयोग नाही, तर त्यांच्या शिकवणीनुसार आचरण करणे महत्त्वाचे आहे. भगवंताच्या नामाचा उच्चार केल्याने मन शुद्ध होते आणि चित्त शांत होते.

उदाहरण (Udaharana):

ज्याप्रमाणे एखाद्या रोपाला योग्य माती आणि पाणी मिळाल्यावर ते बहरते, त्याचप्रमाणे आपल्या मनाला संतसंगतीची माती आणि नामस्मरणाचे पाणी मिळाल्यास ते भक्तीच्या मार्गावर बहरते. संत तुकाराम महाराजांच्या सोबत ज्ञानदेव आणि नामदेवांसारख्या संतांनी दिलेले उपदेश आजही आपल्याला प्रेरणा देतात.

दुसरं कडवं:
"सेना म्हणे सत्य ठेवा विश्वास। विनंती सर्वांस सांगतो गा॥"

अर्थ आणि विवेचन (Meaning & Elaboration):

या कडव्यात संत सेना महाराज अत्यंत नम्रतेने आणि तळमळीने सर्वांना एक विनंती करत आहेत. ते म्हणतात की, माझ्या या बोलण्यावर 'सत्य' आणि 'विश्वास' ठेवा. हा विश्वास केवळ एक सामान्य शब्द नाही, तर तो आपल्या श्रद्धेचा पाया आहे. संत जे काही बोलतात, ते त्यांच्या अनुभवातून आलेले असते. त्यात कोणताही स्वार्थ नसतो, त्यामुळे त्यांच्या वचनांवर पूर्ण विश्वास ठेवणे आवश्यक आहे.

ते पुढे म्हणतात की, ही माझी सर्वांना विनंती आहे. या विनंतीतून त्यांचा निस्वार्थ भाव दिसून येतो. ते कोणालाही जबरदस्ती करत नाहीत, तर प्रेमपूर्वक आणि नम्रतेने भक्तीचा मार्ग दाखवतात. हा मार्गच जीवनातील सर्व दु:खांवर मात करण्याची शक्ती देतो.

उदाहरण (Udaharana):

ज्याप्रमाणे आपण डॉक्टरांनी दिलेल्या औषधांवर विश्वास ठेवतो आणि ते नियमित घेतो, त्याचप्रमाणे संतांनी सांगितलेल्या नामस्मरणावर आणि त्यांच्या उपदेशांवर विश्वास ठेवणे आवश्यक आहे. हा विश्वासच आपल्याला अध्यात्मिक प्रगतीकडे घेऊन जातो. मीराबाईंचा श्रीकृष्णावरील आणि संत तुकारामांचा विठ्ठलावरील दृढ विश्वास हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे.

तिसरं कडवं:
"ते जे बोलती अमृतवचना। शुद्ध अंतःकरण होईल गा॥"

अर्थ आणि विवेचन (Meaning & Elaboration):

या शेवटच्या कडव्यामध्ये संत सेना महाराज संतसंगतीचे आणि त्यांच्या उपदेशांचे अंतिम फलित सांगतात. ते म्हणतात की, संत जे काही बोलतात, ते केवळ शब्द नसून ती 'अमृतवचने' आहेत. अमृत म्हणजे जे अमरत्व देते. संतांची वचने आपल्या मनातील अज्ञान, द्वेष, मत्सर आणि वाईट भावनांना नष्ट करून मनाला अमरत्व प्रदान करतात. ही वचने ऐकल्यामुळे आपले अंतःकरण हळूहळू 'शुद्ध' होते.

शुद्ध अंतःकरण म्हणजे असे मन, ज्यात कोणत्याही प्रकारची कलुषितता, वासना किंवा विकार नसतात. जेव्हा मन शुद्ध होते, तेव्हा भगवंताचे चिंतन करणे सोपे जाते आणि खऱ्या आनंदाचा अनुभव येतो. हे शुद्धीकरण बाह्य गोष्टींनी होत नाही, तर केवळ संतांच्या उपदेशांमुळे आणि नामस्मरणामुळेच होते.

उदाहरण (Udaharana):

ज्याप्रमाणे गढूळ पाण्यात तुरटी फिरवल्यावर ते स्वच्छ होते, त्याचप्रमाणे संतांच्या अमृतमय वचनांनी आणि नामस्मरणाने आपले कलुषित मन शुद्ध होते. त्यामुळेच संत ज्ञानेश्वर महाराजांनी 'पसायदान' मागताना संपूर्ण विश्वाच्या कल्याणाची प्रार्थना केली, कारण त्यांचे अंतःकरण शुद्ध होते आणि त्यात कोणताही स्वार्थ नव्हता.

समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop and Nishkarsha)
संत सेना महाराजांचा हा अभंग आपल्याला जीवन जगण्याचा एक सोपा आणि प्रभावी मार्ग शिकवतो. त्याचा मुख्य संदेश आहे की, भक्तीचा मार्ग हा केवळ कर्मकांडात नाही, तर संतसंगती, त्यांच्या उपदेशांवर दृढ विश्वास आणि अखंड नामस्मरणात आहे.

निष्कर्ष (Inference):

संत सेना महाराजांच्या मते, खऱ्या आनंदाचा आणि मुक्तीचा मार्ग हा बाह्य जगामध्ये शोधण्याऐवजी आपल्या अंतर्मनात शोधला पाहिजे. यासाठी संतसंगती ही पहिली पायरी आहे, श्रद्धा आणि विश्वास ही दुसरी, तर नामस्मरण आणि शुद्ध अंतःकरण हे अंतिम लक्ष्य आहे. हाच मार्ग आपल्याला खऱ्या अर्थाने जगजेठीच्या भेटीकडे घेऊन जातो आणि जीवनाला एक सार्थक दिशा देतो.

संतांचे मुखी सतत अमृतवचनच येईल असा विश्वास ठेवा, अशी विनंती सेनाजी सर्व समाजाला करतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.08.2025-बुधवार.
===========================================