कादंबिनी गांगुली: एक प्रेरणादायी जीवनप्रवास 👩‍⚕️📚- दिनांक: १७ ऑगस्ट २०२४-1-

[Atul Kaviraje]

कादंबिनी गांगुली - १७ ऑगस्ट १८६१ (भारतातील पहिल्या दोन महिला डॉक्टरांपैकी एक)

कादंबिनी गांगुली: एक प्रेरणादायी जीवनप्रवास 👩�⚕️📚-

दिनांक: १७ ऑगस्ट २०२४

कादंबिनी गांगुली, हे नाव भारतीय इतिहासात सुवर्ण अक्षरांनी कोरले गेले आहे. १७ ऑगस्ट १८६१ रोजी जन्मलेल्या कादंबिनी गांगुली या भारतातील पहिल्या दोन महिला डॉक्टरांपैकी एक होत्या. त्यांनी केवळ वैद्यकीय क्षेत्रातच नव्हे, तर शिक्षण आणि समाजसुधारणेच्या क्षेत्रातही महिलांसाठी नवे मार्ग खुले केले. त्यांचा जीवनप्रवास हा जिद्द, संघर्ष आणि यशाची एक अतुलनीय गाथा आहे, जी आजही अनेकांना प्रेरणा देते. चला, त्यांच्या या महान कार्याचा आणि जीवनाचा सविस्तर आढावा घेऊया.

१. परिचय: एका क्रांतीची सुरुवात 🌟
कादंबिनी गांगुली यांचा जन्म १७ ऑगस्ट १८६१ रोजी भागलपूर, बिहार येथे झाला. त्या ब्राम्हो समाजाच्या अनुयायी होत्या आणि त्यांचे वडील ब्रजकिशोर बसू हे एक समाजसुधारक होते. ज्या काळात महिलांना घराबाहेर पडण्याचीही परवानगी नव्हती, अशा काळात कादंबिनी यांनी वैद्यकीय शिक्षण घेऊन डॉक्टर होण्याचा धाडसी निर्णय घेतला. त्यांचा हा निर्णय केवळ त्यांच्या वैयक्तिक आयुष्यातील मैलाचा दगड नव्हता, तर तो भारतीय महिलांच्या प्रगतीसाठी एक क्रांतीकारी पाऊल होते. त्यांनी आनंदीबाई गोपाळराव जोशी यांच्यासोबत भारतातील पहिल्या महिला डॉक्टर होण्याचा मान मिळवला.

२. बालपण आणि शिक्षण: ज्ञानार्जनाची ओढ 📖👧
कादंबिनी यांचे बालपण भागलपूर येथे गेले. त्यांचे वडील ब्रजकिशोर बसू हे स्त्रियांच्या शिक्षणाचे पुरस्कर्ते होते. त्यामुळे कादंबिनी यांना लहानपणापासूनच शिक्षणाचे महत्त्व शिकवले गेले. त्यांनी सुरुवातीचे शिक्षण 'बंगा महिला विद्यालय' आणि नंतर 'बेथून स्कूल' मध्ये घेतले. त्या काळात मुलींसाठी शिक्षण घेणे हे अत्यंत दुर्मिळ होते. परंतु, कादंबिनी यांनी या सर्व सामाजिक अडथळ्यांवर मात करत आपले शिक्षण सुरू ठेवले. त्यांच्या शिक्षणाची ओढ आणि नवीन गोष्टी शिकण्याची जिज्ञासा त्यांना नेहमीच पुढे घेऊन गेली.
📚✨

३. उच्च शिक्षणाची जिद्द: पदवीधर होण्याचा मान 🎓💪
१८७८ मध्ये, कादंबिनी गांगुली यांनी कलकत्ता विद्यापीठाची प्रवेश परीक्षा उत्तीर्ण केली. ही एक ऐतिहासिक घटना होती, कारण त्या कलकत्ता विद्यापीठाची प्रवेश परीक्षा उत्तीर्ण करणाऱ्या पहिल्या महिला ठरल्या. त्यानंतर त्यांनी १८८३ मध्ये कलकत्ता विद्यापीठातून कला शाखेची पदवी (BA) प्राप्त केली. द्वारकानाथ गांगुली यांच्यासोबत त्या कलकत्ता विद्यापीठातून पदवीधर होणाऱ्या पहिल्या दोन महिलांपैकी एक होत्या. त्यांचे हे यश त्या काळातील महिलांसाठी एक मोठे प्रेरणास्थान ठरले. त्यांनी दाखवून दिले की, महिलांना योग्य संधी मिळाल्यास त्या कोणत्याही क्षेत्रात यशस्वी होऊ शकतात.

४. वैद्यकीय शिक्षणाचा प्रवास: आव्हानांवर मात 🩺🛤�
पदवीधर झाल्यानंतर कादंबिनी यांनी वैद्यकीय शिक्षण घेण्याचा निर्णय घेतला. हा निर्णय त्या काळासाठी अत्यंत धाडसी होता, कारण वैद्यकीय क्षेत्र हे पूर्णपणे पुरुषांचे वर्चस्व असलेले क्षेत्र मानले जात होते. १८८४ मध्ये, त्यांनी कलकत्ता मेडिकल कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला. येथेही त्यांना अनेक अडचणींचा सामना करावा लागला. पुरुष सहकाऱ्यांचा विरोध, समाजाचा दुजाभाव आणि रूढीवादी विचारसरणी यामुळे त्यांचा मार्ग सोपा नव्हता. परंतु, त्यांच्या दृढनिश्चयामुळे आणि कठोर परिश्रमामुळे त्यांनी हे सर्व अडथळे पार केले.
🏥👩�🎓

५. भारतातील पहिली महिला डॉक्टर: एक ऐतिहासिक क्षण 🇮🇳👩�⚕️
१८८६ मध्ये, कादंबिनी गांगुली यांनी कलकत्ता मेडिकल कॉलेजमधून वैद्यकीय पदवी (Graduate of Medical College of Bengal) प्राप्त केली. यासह त्या आनंदीबाई गोपाळराव जोशी यांच्यासोबत भारतातील पहिल्या दोन महिला डॉक्टरांपैकी एक बनल्या. आनंदीबाईंनी अमेरिकेतून वैद्यकीय पदवी घेतली होती, तर कादंबिनी यांनी भारतातूनच ही पदवी मिळवली. त्यांचे हे यश केवळ त्यांच्यासाठीच नव्हे, तर संपूर्ण भारतीय महिला समाजासाठी अभिमानास्पद होते. त्यांनी वैद्यकीय क्षेत्रात महिलांसाठी प्रवेशाचे दरवाजे उघडले आणि अनेक महिलांना या क्षेत्रात येण्यासाठी प्रोत्साहित केले.
📸🌟

६. सामाजिक आणि व्यावसायिक योगदान: सेवेचा वसा 💖🤝
डॉक्टर झाल्यानंतर कादंबिनी गांगुली यांनी लेडी डफरिन हॉस्पिटलमध्ये काम केले. त्यांनी महिला आणि मुलांच्या आरोग्यासाठी विशेषतः कार्य केले. त्या काळात स्त्रिया पुरुष डॉक्टरांकडून उपचार घेण्यास कचरत असत, त्यामुळे कादंबिनींसारख्या महिला डॉक्टरांची नितांत गरज होती. त्यांनी केवळ वैद्यकीय सेवाच दिली नाही, तर सामाजिक सुधारणांमध्येही सक्रिय सहभाग घेतला. त्यांनी स्त्रियांच्या हक्कांसाठी आवाज उठवला, शिक्षण आणि समानतेसाठी लढा दिला. त्या भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या अधिवेशनात भाग घेणाऱ्या पहिल्या महिलांपैकी एक होत्या.
👩�⚕️👶

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-17.08.2025-रविवार.
===========================================