श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक ४३:- दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक ४३:-

दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः ।
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ॥ ४३ ॥

श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय १, श्लोक ४३
श्लोक:
दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः ।
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ॥ ४३ ॥

🌸 श्लोकाचा शब्दश: अर्थ (Shabdash: Arth):

दोषैः – या दोषांमुळे

एतैः – ह्याच

कुलघ्नानाम् – कुळाचा नाश करणाऱ्यांचे

वर्णसङ्करकारकैः – वर्णसंकर निर्माण करणाऱ्या (कृत्यांमुळे)

उत्साद्यन्ते – नष्ट होतात / नाश होतो

जातिधर्माः – जातीचे नियम, कर्तव्ये

कुलधर्माः – कुळाचे शाश्वत धर्म, परंपरा

च – आणि

शाश्वताः – शाश्वत असलेले

🔍 श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):

हे दोषपूर्ण कृत्य (विशेषतः युद्ध करून स्वतःच्या कुळाचा नाश करणे) हे वर्णसंकरास कारणीभूत ठरतात. आणि या वर्णसंकराच्या प्रभावामुळे त्या कुळांचे व जातीचे शाश्वत धर्म (कर्तव्ये, परंपरा) नष्ट होतात.

✨ सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

या श्लोकात अर्जुन भगवान श्रीकृष्णांना सांगत आहे की, जर आपण आपलेच बंधु, गुरुजन, कुटुंबीय यांचा वध केला, तर त्यामुळे समाजात वर्णसंकर (विविध वर्णांचे मिश्रण) निर्माण होईल. हे वर्णसंकर समाजात धार्मिक, सांस्कृतिक, नैतिक मूल्यांची हानी करतील.

कुळधर्म व जातिधर्म म्हणजे समाजातील नैतिकता, मूल्यव्यवस्था, परंपरा आणि जीवनपद्धतीचा पाया असतो. जर या परंपरांचा नाश झाला, तर संपूर्ण सामाजिक रचनेचाच नाश होईल. या नाशामुळे पुढील पिढ्यांमध्ये मूल्यांचा अभाव येईल, धर्माचे पालन होणार नाही, आणि त्यामुळे सर्व समाज अधोगतीला लागेल.

अर्जुनाला वाटते की आपल्यामुळे जर हे सगळं होणार असेल, तर युद्ध करणे हे घोर पाप आहे. हे युद्ध केवळ क्षणिक विजय देईल, पण दीर्घकालीन सामाजिक अध:पतनाला कारणीभूत ठरेल.

📚 उदाहरणासहित विवेचन (Udaharana Sahit Vistrut Vivechan):

उदाहरणार्थ, एखाद्या मोठ्या कुटुंबात जर घरातील ज्येष्ठ, अनुभवसंपन्न सदस्यच जर आपल्याच लोकांवर अन्याय करू लागले किंवा अंतर्गत संघर्षांमध्ये मारले गेले, तर त्या कुटुंबाचे मार्गदर्शन करणारे लोक नष्ट होतात. त्यानंतर पुढील पिढ्यांना योग्य मूल्ये, आचारधर्म शिकवणारा कोणीच उरत नाही. परिणामी त्या कुटुंबाची संस्कृती, परंपरा, नीती मूल्ये लोप पावतात.

अर्जुन हेच सांगतो – जर आम्ही आमच्याच कुटुंबीयांचा वध केला, तर समाजाचे सर्वात महत्वाचे स्तंभच नष्ट होतील. मग धर्माचा नाश होईल, आणि त्यामुळे समाज हा अधर्माच्या मार्गावर जाईल.

🔚 समारोप व निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha):

समारोप:
अर्जुनाच्या या विचारांमधून त्याची नैतिक जाणीव, कुटुंबप्रेम, आणि सामाजिक जबाबदारीची जाणीव दिसून येते. त्याला केवळ युद्धाचा परिणाम स्वपक्षावर नव्हे, तर संपूर्ण समाजावर काय होईल, याची जाणीव आहे.

निष्कर्ष:
या श्लोकातून आपण हे शिकतो की प्रत्येक कर्माचा सामाजिक परिणाम असतो. आपण केलेल्या कृती केवळ आपल्यावरच नव्हे, तर अनेक पिढ्यांवर, समाजावर, संस्कृतीवर प्रभाव टाकतात. म्हणून कोणतेही मोठे पाऊल उचलताना, त्याचा दूरगामी विचार करणे अत्यंत आवश्यक असते.

अर्थ: कुळाचा नाश करणाऱ्या आणि वर्णसंकर निर्माण करणाऱ्या या दोषांमुळे परंपरेनुसार चालत आलेले जातिधर्म आणि कुळधर्म नष्ट होतात.

थोडक्यात: कुळनाशाच्या दोषांमुळे जातिधर्म आणि कुळधर्म नष्ट होतात. 😥

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.08.2025-शुक्रवार.
===========================================