संत सेना महाराज-मागांधारे वतवि। विध है मोहरे लावावे।

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

यासाठी सकाळच्या प्रहरी मुखाने रामनाम घ्यावे, रामाच्या कया ऐकून इदयी राम साठवावा, ईश्वरस्मरणाने जडजिवाचा सहस्त्र उद्धार होतो. सेनाजींनी अनेक विषयाच्या संदर्भात उपदेश करताना उदाहरणे दिली आहेत. प्रपंचात मानवाला वस्त करणारे काम क्रोधादी विकार, नात्यागोत्याची बंधने, संसारातील मोहपाश यात न गुतंता माणसाने परमार्थमार्ग स्वीकारावा. ईश्वराचे नामस्मरण, संत सहवास, भजन-कीर्तन हेच आत्मसुखाचे परमात्मसुखाचे साधन आहे. असा पारमार्थिक व प्रापंचिक उपदेश सेनामहाराज करतात.

 संत हे आध्यात्मिक मार्गी असले तरी बैरागी नसतात. संसार करून अध्यात्म सोपे कसे करावे याचे, ते खरे मार्गदर्शक असतात. जसे कमळाच्या फुलाला पाण्यात राहून पाण्यापासून अलिस कसे राहता येईल, हे जसे त्याला सहज साध्य होते, हेच सुख दुःखापलीकडे परमार्थसाधना संतांना सहज साध्य होते. संसारात राहून ते वेगळे असतात.

 संत स्वतःचा उद्धार करून मुक्त होत नाहीत. तर त्यांच्या सहवासात येणाऱ्या सर्व सांसारिकांना अध्यात्माची आवड निर्माण करायला लावतात म्हणूनच संत ज्ञानदेवांनी समस्त संत मांदियाळीला सांगितले असावे.

     "मागांधारे वतवि।
     विध है मोहरे लावावे।
     अलौकिका न व्हावे।
     लेका प्रती"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ
या अभंगात, संत सेना महाराज त्यांच्या मुलाला, म्हणजेच प्रत्येक जीवात्म्याला उपदेश देत आहेत की त्याने आपल्या जीवनात कोणत्या मार्गावर चालावे. हा उपदेश केवळ एका मुलासाठी नसून, तो संपूर्ण मानवजातीसाठी आहे. या अभंगातील प्रत्येक ओळ जीवनाचा एक मौल्यवान धडा देते.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन
मागांधारे वतवि।
अर्थ: संत सेना महाराज म्हणतात की, "माझ्या मुला, तू तुझ्या आयुष्यात 'मागांधारे' म्हणजे मागे चाललेल्या, सोडून दिलेल्या मार्गावरून वतन कर. म्हणजेच, तू पारंपरिक मार्गाने, नीतीने, धर्माने, आणि पूर्वजांनी दाखवलेल्या मार्गावर चाल."

सखोल विवेचन: या ओळीत 'मागांधारे' या शब्दाचा अर्थ केवळ भूतकाळात चालणे असा नाही, तर त्याचा अर्थ विवेकबुद्धीने, शांतपणे, आणि धैर्याने पुढे जाणे असा आहे. समाजाने स्वीकारलेल्या नैतिक मूल्यांचा आणि धर्मानुसार आचारविचारांचा मार्ग हा नेहमीच योग्य असतो. सध्याच्या धावपळीच्या आणि आधुनिक युगात अनेकदा आपण आपल्या मूळ संस्कारांपासून दूर जात आहोत. संत सेना महाराज सांगतात की, आपल्या पूर्वजांनी, संतांनी आणि ज्ञानी लोकांनी जो मार्ग दाखवला आहे, तोच खरा सुख आणि शांती देणारा आहे. उदाहरणादाखल, आपण नेहमीच आपल्या आई-वडिलांचा आदर करावा, सत्य बोलावे, आणि इतरांना मदत करावी, हेच आपले संस्कार आहेत.

विध आहे मोहरे लावावे।
अर्थ: "जे काही नियम, कायदे किंवा विधी आहेत, ते तू तुझ्या जीवनात पुढे घेऊन चल. त्यांना तुझा मार्गदर्शक बनव."

सखोल विवेचन: 'विध' म्हणजे नियम किंवा विधी. संत सेना महाराज सांगतात की, जीवन जगण्यासाठी काही मूलभूत नियम असतात, ज्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे. हे नियम धर्माचे, संस्कृतीचे किंवा समाजाचे असू शकतात. कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक किंवा उतावळेपणाने केलेला निर्णय हानिकारक असतो. आपण प्रत्येक कृती विचारपूर्वक आणि योग्य नियमांच्या चौकटीत राहून करायला हवी. जसे, शेतीत योग्य वेळी बियाणे पेरल्याशिवाय चांगले पीक मिळत नाही, त्याचप्रमाणे जीवनातही नियमांशिवाय प्रगती होत नाही. त्यामुळे, शिस्तबद्ध जीवनशैलीचा अंगीकार करणे महत्त्वाचे आहे.

अलौकिका न व्हावे।
अर्थ: "तू अलौकिक होऊ नकोस, म्हणजे तू जगातील सामान्य माणसांपेक्षा वेगळा, अतिमानवी किंवा चमत्कारिक बनण्याचा प्रयत्न करू नकोस."

सखोल विवेचन: या ओळीतून संत सेना महाराज नम्रतेचा आणि साधेपणाचा संदेश देत आहेत. अनेकदा माणसे काहीतरी विशेष किंवा 'अलौकिक' असल्याचा दावा करतात. पण खरे संत, योगी किंवा ज्ञानी पुरुष नेहमीच सामान्य माणसांसारखे जीवन जगतात. त्यांचा मोठेपणा त्यांच्या साधेपणात आणि नम्रतेत असतो. उदाहरणादाखल, संत ज्ञानेश्वर किंवा संत तुकाराम यांच्यासारखे महापुरुष सामान्य माणसांसारखेच जीवन जगले, त्यांनी कोणतीही चमत्कारिक कृती केली नाही. त्यामुळे, आपण देखील स्वतःला इतरांपेक्षा श्रेष्ठ मानू नये, आपल्यातील अहंकार सोडावा आणि साधेपणाने जगावे.

लेका प्रती"
अर्थ: "हे सर्व उपदेश मी माझ्या मुलाला, म्हणजेच प्रत्येक जीवात्म्याला देत आहे."

सखोल विवेचन: ही शेवटची ओळ संत सेना महाराजांच्या उपदेशाला पूर्णत्व देते. ते केवळ त्यांच्या स्वतःच्या मुलाला उद्देशून बोलत नाहीत, तर प्रत्येक माणसाला 'लेक' किंवा आपला मुलगा मानून त्याला योग्य मार्गदर्शन देत आहेत. हे उपदेश सार्वत्रिक आहेत, जे कोणत्याही काळात आणि कोणत्याही व्यक्तीसाठी लागू आहेत. यामुळे, हा अभंग केवळ एक काव्यकृती नसून, जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनतो.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग आपल्याला एक साधे, शांत आणि नीतिमान जीवन जगण्याचा मार्ग दाखवतो. ते आपल्याला सांगतात की, आपण भूतकाळातील शिकवणीतून धडे घेऊन, नियमांचे पालन करून आणि नम्रतेने जीवन जगावे. या उपदेशांचे पालन केल्यास जीवनात खरी शांती आणि आनंद मिळू शकतो.

हा अभंग आपल्याला शिकवतो की "साधे जीवन, उच्च विचार" हेच खरे सुख आहे

साधूसंतांनी केवळ आत्म- 1. चिंतनात राहू नये या लौकिक जगात येऊन, कोणी तरी वेगळा आहे, असे भासू न देता, त्यांना मार्गदर्शन करावे, त्यांचे उद्बोधन करावे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.08.2025-शनिवार.
===========================================