एच.टी. देवेगौडा: एक दूरदृष्टीचे नेते आणि भारताचे माजी पंतप्रधान-1-

[Atul Kaviraje]

एच.टी. देवेगौडा (H.D. Deve Gowda): २४ ऑगस्ट १९३३ - भारताचे माजी पंतप्रधान आणि कर्नाटकचे माजी मुख्यमंत्री.

एच.टी. देवेगौडा: एक दूरदृष्टीचे नेते आणि भारताचे माजी पंतप्रधान-

१. परिचय (Introduction) 🇮🇳🌾
एच.टी. देवेगौडा (हरदनहल्ली डोडेगौडा देवेगौडा) हे भारतीय राजकारणातील एक महत्त्वाचे व्यक्तिमत्व आहेत. त्यांचा जन्म २४ ऑगस्ट १९३३ रोजी कर्नाटक राज्यातील हासन जिल्ह्यातील हरदनहल्ली गावात झाला. ते भारताचे ११ वे पंतप्रधान (१९९६-१९९७) आणि कर्नाटक राज्याचे १४ वे मुख्यमंत्री (१९९४-१९९६) होते. एका सामान्य शेतकरी कुटुंबातून येऊन देशाच्या सर्वोच्च पदावर पोहोचलेल्या देवेगौडा यांचा प्रवास हा त्यांच्या दृढनिश्चय, साधेपणा आणि शेतकऱ्यांप्रती असलेल्या त्यांच्या बांधिलकीचा प्रतीक आहे. त्यांना 'मातीचा पुत्र' (Son of the Soil) म्हणूनही ओळखले जाते, कारण त्यांनी आपले जीवन शेतकऱ्यांच्या आणि ग्रामीण भागाच्या विकासासाठी समर्पित केले.

२. प्रारंभिक जीवन आणि राजकीय प्रवास (Early Life and Political Beginnings) 👨�🌾📚
देवेगौडा यांचा जन्म एका मध्यमवर्गीय वोक्कालिगा (Vokkaliga) कुटुंबात झाला. त्यांचे शिक्षण सिव्हिल इंजिनियरिंगमध्ये झाले. सुरुवातीपासूनच त्यांना सार्वजनिक जीवनाची आवड होती. १९५३ मध्ये त्यांनी भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षात प्रवेश केला, परंतु लवकरच त्यांनी काँग्रेस सोडून आपले स्वतंत्र राजकीय अस्तित्व निर्माण करण्याचा निर्णय घेतला. १९६२ मध्ये ते होलेनरसीपूर मतदारसंघातून कर्नाटक विधानसभेवर निवडून आले आणि तेव्हापासून त्यांनी मागे वळून पाहिले नाही. त्यांची राजकीय कारकीर्द स्थानिक स्वराज्य संस्थांपासून सुरू झाली आणि हळूहळू त्यांनी राज्याच्या राजकारणात आपले स्थान निर्माण केले.

३. कर्नाटकच्या राजकारणातील उदय (Rise in Karnataka Politics) 📈🏛�
कर्नाटकच्या राजकारणात देवेगौडा यांचा उदय लक्षणीय होता. त्यांनी अनेक वेळा आमदार म्हणून काम केले आणि विविध मंत्रीपदे भूषवली. १९८३ ते १९८८ दरम्यान ते रामकृष्ण हेगडे यांच्या मंत्रिमंडळात सार्वजनिक बांधकाम आणि सिंचन मंत्री होते. सिंचन प्रकल्पांवर त्यांनी विशेष लक्ष दिले, ज्यामुळे कर्नाटकच्या कृषी क्षेत्राला मोठा फायदा झाला. १९९४ मध्ये जनता दलाने कर्नाटक विधानसभा निवडणुकीत विजय मिळवला आणि देवेगौडा राज्याचे मुख्यमंत्री बनले. मुख्यमंत्री म्हणून त्यांनी शेतकऱ्यांसाठी अनेक महत्त्वपूर्ण योजना राबवल्या आणि ग्रामीण विकासाला प्राधान्य दिले. त्यांच्या कार्यकाळात कर्नाटकात अनेक पायाभूत सुविधा प्रकल्पांना गती मिळाली.

४. पंतप्रधानपद (Prime Ministership) 🇮🇳🤝
१९९६ मध्ये, कोणत्याही मोठ्या राष्ट्रीय पक्षाला स्पष्ट बहुमत मिळाले नाही, तेव्हा 'युनायटेड फ्रंट' नावाच्या १३ पक्षांच्या आघाडीने सरकार स्थापन करण्याचा निर्णय घेतला. देवेगौडा यांचे नाव पंतप्रधानपदासाठी अनपेक्षितपणे पुढे आले. २१ जून १९९६ रोजी त्यांनी भारताचे पंतप्रधान म्हणून शपथ घेतली. त्यांचे पंतप्रधानपद केवळ ११ महिने टिकले (जून १९९६ ते एप्रिल १९९७), परंतु या काळात त्यांनी अनेक महत्त्वाचे निर्णय घेतले. त्यांचे सरकार अल्पमतात होते आणि काँग्रेसच्या बाह्य समर्थनावर अवलंबून होते, ज्यामुळे त्यांना अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागले.

५. प्रमुख धोरणे आणि योगदान (Key Policies and Contributions) 🚜💡
पंतप्रधान म्हणून देवेगौडा यांनी प्रामुख्याने कृषी आणि ग्रामीण विकासावर लक्ष केंद्रित केले.

शेतकऱ्यांसाठी योजना: त्यांनी शेतकऱ्यांच्या कर्जाची पुनर्रचना आणि कृषी उत्पादनांना योग्य भाव मिळवून देण्यासाठी प्रयत्न केले.

पायाभूत सुविधा: ग्रामीण भागातील रस्ते, पाणी आणि वीज यांसारख्या पायाभूत सुविधांच्या विकासावर भर दिला.

आर्थिक सुधारणा: त्यांनी आर्थिक सुधारणांना पाठिंबा दिला, परंतु त्या सुधारणांचा लाभ सामान्य माणसापर्यंत पोहोचावा यावर त्यांचा भर होता.

संघराज्य व्यवस्था: राज्यांना अधिक अधिकार देण्याच्या आणि संघराज्य व्यवस्था मजबूत करण्याच्या बाजूने ते नेहमीच उभे राहिले.

६. आव्हाने आणि वाद (Challenges and Controversies) 🌪�⚖️
त्यांच्या पंतप्रधानपदाच्या काळात त्यांना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागला:

युती सरकारची अस्थिरता: १३ पक्षांच्या आघाडीचे सरकार असल्याने निर्णय घेण्यात अडचणी येत होत्या आणि सतत अंतर्गत मतभेद होते.

काँग्रेसचा पाठिंबा: काँग्रेसने अचानक पाठिंबा काढून घेतल्याने त्यांचे सरकार कोसळले.

आर्थिक दबाव: त्यावेळी भारताला आर्थिक आघाडीवर अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागत होते.

कावेरी पाणी वाद: कर्नाटकचे मुख्यमंत्री असताना आणि नंतर पंतप्रधान असतानाही त्यांना कावेरी पाणी वाटपाच्या वादावर तोडगा काढण्यासाठी प्रयत्न करावे लागले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-24.08.2025-रविवार.
===========================================