विश्वकोश: कृषी (Agriculture)-1-

[Atul Kaviraje]

विश्वकोश: कृषी (Agriculture)-

कृषी, ज्याला शेती देखील म्हणतात, पिके वाढवणे आणि पशुधनाचे पालनपोषण करण्याचे विज्ञान आणि कला आहे. 🌾 ही मानवी सर्वात जुन्या क्रियांपैकी एक आहे, ज्यामुळे आपल्याला अन्न, कपडे आणि इतर आवश्यक वस्तू मिळवून सभ्यतांचा उदय झाला. हा केवळ एक व्यवसाय नाही, तर ती एक जीवनशैली आहे जी निसर्ग आणि पृथ्वीशी असलेले आपले नाते दर्शवते.

1. कृषीचे महत्त्व (Importance of Agriculture)
कृषी आपल्या जीवनाचा पाया आहे. ती अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करते, लाखो लोकांना रोजगार देते आणि अनेक उद्योगांना कच्चा माल (जसे की कापूस, ऊस) पुरवते.

अन्न पुरवठा: ही जगातील 8 अब्जाहून अधिक लोकसंख्येसाठी अन्नाचा मुख्य स्त्रोत आहे. 🍞🍎

आर्थिक विकास: अनेक देशांची अर्थव्यवस्था कृषीवर अवलंबून आहे. हा निर्यातीचा एक मोठा भाग आहे. 💰📈

ग्रामीण जीवन: कृषी ग्रामीण भागातील जीवनाचा आधार आहे आणि स्थलांतर थांबवण्यास मदत करते. 🏡🧑�🌾

2. कृषीचे प्रकार (Types of Agriculture)
कृषी भौगोलिक आणि हवामानानुसार अनेक प्रकारची असते.

व्यावसायिक शेती: याचा उद्देश मोठ्या प्रमाणावर पिकांचे उत्पादन करून बाजारात विकणे आहे. (उदा. अमेरिकेत मक्याची शेती) 🌽🚛

निर्वाह शेती: शेतकरी आपल्या कुटुंबाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी लहान जमिनीवर शेती करतात. (उदा. भारतातील छोटे शेतकरी) 👨�👩�👧�👦🍲

गहन शेती: कमी जमिनीवर जास्त उत्पादन घेण्यासाठी अधिक गुंतवणूक आणि श्रमाचा वापर होतो. (उदा. भाताची शेती) 🍚👨�🌾

कोरडवाहू शेती: ही कमी पावसाच्या प्रदेशात होते, जिथे पाण्याची बचत करणे आवश्यक असते. 🏜�💧

सेंद्रिय शेती: यात रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर केला जात नाही, तर नैसर्गिक पद्धतींचा वापर केला जातो. 🌿🐛❌

3. पिकांचे प्रकार (Types of Crops)
भारतात पिकांचे मुख्यत्वे दोन भागांत वर्गीकरण केले आहे.

रब्बी पिके: ही हिवाळ्यात पेरली जातात आणि वसंत ऋतूमध्ये काढली जातात. (उदा. गहू, बार्ली, हरभरा) 🌾

खरीप पिके: ही मान्सूनच्या सुरुवातीला पेरली जातात आणि मान्सूननंतर काढली जातात. (उदा. भात, मका, ज्वारी) 🍚🌽

4. कृषीमध्ये वापरली जाणारी औजारे (Agricultural Tools)
आधुनिक आणि पारंपरिक, दोन्ही प्रकारच्या औजारांचा वापर केला जातो.

पारंपरिक औजारे: नांगर, कुदळ, खुरपी. 🚜➡️🧑�🌾

आधुनिक यंत्रे: ट्रॅक्टर, हार्वेस्टर, सीड ड्रिल. 🚜⚙️

5. कृषीशी संबंधित समस्या (Challenges in Agriculture)
कृषी क्षेत्राला आजही अनेक आव्हानांना तोंड द्यावे लागते.

हवामान बदल: अवेळी पाऊस, दुष्काळ आणि पूर. 🌧�➡️🔥

मातीची धूप: सुपीक माती कमी होणे. ⛰️💨

शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती: छोट्या शेतकऱ्यांसाठी कमी उत्पन्न. 💵📉

तांत्रिक ज्ञानाचा अभाव: काही ठिकाणी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अभाव. 💻➡️❓

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.08.2025-बुधवार.
===========================================