संत सेना महाराज-“घरची ती भार्या रंभेला लाजवी-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

दुसऱ्या कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन (Meaning and Elaboration of the Second Stanza)
"सोयरे धोयरे विनविती पाया। पतिव्रतेची माया रडत असे॥"

प्रत्येक ओळीचा अर्थ:

"सोयरे धोयरे विनविती पाया।"

शब्दशः अर्थ: 'सोयरे धोयरे' म्हणजे नातेवाईक, मित्रमंडळी. ते सर्वजण विनवणी करतात आणि पाया पडतात.

खोल विवेचन: जेव्हा माणूस क्षणिक मोहाच्या 'गाढवी' वृत्तीत अडकतो, तेव्हा त्याचे नातेवाईक आणि हितचिंतक त्याला त्यातून बाहेर काढण्यासाठी प्रयत्न करतात. ते त्याला समजावतात, विनवणी करतात आणि त्याचा मार्ग चुकतो आहे हे सांगण्याचा प्रयत्न करतात. हे नातेवाईक म्हणजे आपल्यातील चांगले विचार, सद्बुद्धी आणि विवेक आहे. जेव्हा आपली विवेकबुद्धी (सोयरे धोयरे) आपल्याला चुकीच्या मार्गावरून परत आणण्याचा प्रयत्न करते, तेव्हा हे कडवे त्या अवस्थेचे वर्णन करते.

"पतिव्रतेची माया रडत असे॥"

शब्दशः अर्थ: 'पतिव्रता' म्हणजे कर्तव्यनिष्ठ पत्नी. तिचे प्रेम (माया) रडत आहे.

खोल विवेचन: इथे 'पतिव्रता' म्हणजे तीच 'भार्या' जी रंभेला लाजवते. तिचा पती (म्हणजेच आपले मन) जेव्हा 'गाढवी' वृत्तीच्या मोहात अडकतो, तेव्हा तिचे प्रेम (माया) दुःखी होते. 'माया' म्हणजे केवळ प्रेम नाही तर ती 'दया' आणि 'सहनशीलता' आहे. जेव्हा आपली सद्बुद्धी, कर्तव्यनिष्ठा आणि विवेक मोहाच्या मार्गाने भरकटतो, तेव्हा आपल्यातील चांगुलपणा आणि पावित्र्य (पतिव्रतेची माया) दुःखी होते आणि त्याला परत येण्यासाठी आतून आर्त हाक देते. हे रडणे म्हणजे केवळ अश्रू नाही, तर ते आतल्या आत्म्याचा, विवेकाचा आणि परमार्थिक मार्गाचा आक्रोश आहे.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)
संत सेना महाराजांनी या अभंगातून केवळ एका पती-पत्नीच्या नात्याचे वर्णन केले नाही, तर त्यांनी मानवी मनातील सद्वृत्ती आणि दुर्बुद्धी यांच्यातील संघर्षाचे आध्यात्मिक चित्रण केले आहे.

'भार्या' म्हणजे आपली सद्विवेकबुद्धी, कर्तव्यनिष्ठा आणि परमार्थिक वृत्ती.

'गाढवी' म्हणजे आपल्यातील क्षणिक मोह, वासना आणि स्वार्थ.

'सोयरे धोयरे' म्हणजे आपल्यातील हिताचे विचार आणि मार्गदर्शन.

'पतिव्रतेची माया' म्हणजे दया, करुणा आणि आत्म्याचा सद्गुण.

या अभंगाचा अंतिम निष्कर्ष असा आहे की, क्षणिक सुख आणि मोहाच्या मागे लागून आपण आपल्या सद्गुणांचा आणि विवेकाचा नाश करतो. खरे आणि शाश्वत सुख तेच आहे जे आपल्या कर्तव्यनिष्ठेमध्ये आणि परमार्थिक मार्गात मिळते. संत सेना महाराज आपल्याला सांगतात की, 'गाढवी' वृत्तीला सोडून 'भार्या' वृत्तीचा स्वीकार करा, ज्यामुळे तुमच्या जीवनात खरा आनंद आणि शांती नांदेल. हे केवळ वैवाहिक जीवनासाठी नसून, प्रत्येक माणसाच्या आत्मिक उन्नतीसाठी दिलेला एक संदेश आहे.

प्रपंचात प्रवेश केलेल्या सुंदर पत्नीला डावलून कामांध पुरुष बाहेरच्या गाढवी स्त्रीच्या सहवासात आनंदित होतो. असा निर्लज्ज माणूस आयुष्यभर उकिरडा फुंकत राहतो. तेव्हा प्रत्येकाने 'कनक आणि कांता न जाऊ आधी॥ हे वर्तन करू नये, नाहीतर स्वतःच्या पायावर दगड मारून घेतल्यासारखे आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-31.08.2025-रविवार.
===========================================