संत सेना महाराज- “साधी रंगली रंगल्या संगती-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

"साधी रंगली रंगल्या संगती। उतरली कांती सुख नाही॥

दोन्ही कुळांचा केलासे नाश। बांधियेला पाश नरका जाया॥

नाही केला विचार खेद वाढी मनी। जवळ न कुणी दुःख पावे ॥

सेना म्हणे करा श्रवण कीर्तन। शुद्ध अंतःकरण होईल."

सदर अभंग हा संत सेना महाराज यांनी लिहिलेला आहे. या अभंगातून संत सेना महाराज आपल्याला मानवी जीवनातील मोह, अहंकार आणि दु:खाच्या मूळ कारणांबद्दल उपदेश करतात. हा अभंग आपल्याला हे शिकवतो की संसारातील तात्पुरत्या सुखांच्या मागे धावून आपण आपले जीवन आणि दोन्ही कुळांचा नाश करतो.

अभंग - सखोल भावार्थ आणि विवेचन

१. "साधी रंगली रंगल्या संगती। उतरली कांती सुख नाही॥"
अर्थ: जीवनात योग्य आणि योग्य नसलेल्या गोष्टींची निवड न करता, आपण केवळ बाह्य सुखांच्या आणि मोहाच्या मागे लागतो. अशा चुकीच्या संगतीमुळे आपले खरे रूप (आत्मा) मलिन होते आणि जीवनात कोणतेही खरे समाधान किंवा सुख मिळत नाही.

विस्तृत विवेचन: या पहिल्या ओळीत संत सेना महाराज सांगतात की ज्याप्रमाणे एखाद्या साध्या वस्तूला रंग दिला की ती क्षणभर सुंदर दिसते, त्याचप्रमाणे मानवी जीवनही बाह्य मोहांमुळे आणि भौतिक सुखांच्या आकर्षणामुळे क्षणभर आनंददायी वाटू शकते. येथे "साधी" म्हणजे आपला मूळ, शुद्ध स्वभाव किंवा आत्मा. "रंगली रंगल्या संगती" म्हणजे हा आत्मा सांसारिक मोहांमध्ये, चुकीच्या विचारांमध्ये किंवा वाईट संगतीत गुंतून जातो. याचा परिणाम म्हणून, "उतरली कांती" म्हणजे आपल्या आत्म्याचे तेज किंवा पावित्र्य नष्ट होते. ही क्षणिक सुखं मिळवूनही "सुख नाही" म्हणजेच मनाला शांती आणि समाधान मिळत नाही. याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे, एखादा माणूस मोठा बंगला, गाडी यांसारख्या भौतिक गोष्टींच्या मागे धावतो. या गोष्टी त्याला क्षणभर आनंद देतात, पण जर त्याच्या मनात शांती नसेल, तर हे सर्व असूनही त्याला खरं सुख मिळत नाही.

२. "दोन्ही कुळांचा केलासे नाश। बांधियेला पाश नरका जाया॥"
अर्थ: चुकीच्या मार्गावर चालल्याने आपण आपल्या दोन्ही कुळांचा (माहेर आणि सासर, किंवा भूतकाळ आणि भविष्यकाळ) नाश करतो. या मोहांच्या जाळ्यात अडकल्यामुळे आपण स्वतःला नरकाच्या वाटेवर घेऊन जातो.

विस्तृत विवेचन: ही ओळ मानवी कर्मांच्या परिणामांवर भर देते. जेव्हा माणूस चुकीचे कर्म करतो, तेव्हा त्याचा परिणाम केवळ त्याच्यावरच होत नाही, तर त्याच्या दोन्ही कुळांवर होतो. "दोन्ही कुळांचा नाश" म्हणजे पूर्वजांनी कमावलेली प्रतिष्ठा आणि येणाऱ्या पिढ्यांसाठी असलेले आदर्श, दोन्ही नष्ट होतात. उदाहरणार्थ, एखादा व्यक्ती व्यसनाधीन होऊन कुटुंबाला त्रास देतो. अशा व्यक्तीमुळे त्याच्या माहेरच्यांना आणि सासरच्यांनाही दु:ख होते. त्याचबरोबर त्याचे वाईट कर्म पाहून येणाऱ्या पिढ्यांसाठी कोणताही चांगला आदर्श राहत नाही. अशा चुकीच्या कर्मांनी आणि मोहाच्या "पाश" (बंधनांनी) आपण स्वतःलाच नरकाच्या वाटेवर नेतो. येथे नरक म्हणजे केवळ मृत्यूनंतर मिळणारी शिक्षा नव्हे, तर जीवंतपणी भोगलेले दु:ख, पश्चात्ताप आणि अशांतता होय.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.09.2025-गुरुवार.
===========================================