संत सेना महाराज-करिता नित्यनेम। राये बोलाविले जाण-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

कडवे ३: "मुख पाहता दर्पणी। आत दिसे चक्रपाणी॥"

अर्थ: "त्याने (राजाने) जेव्हा आरशात तोंड पाहिले, तेव्हा त्याला आतमध्ये चक्रपाणी (चक्र धारण करणारा, भगवान विष्णू/विठ्ठल) दिसले."

विवेचन: सेना महाराजांच्या रूपात आलेल्या विठ्ठलाने काम संपवल्यावर राजाने आरशात पाहिले. अभंगात म्हटले आहे की, राजाला स्वतःचे प्रतिबिंब दिसण्याऐवजी, चक्रपाणी (चक्र धारण केलेल्या भगवान विष्णूचे) रूप दिसले. ही एक दैवी खूण होती की ज्या व्यक्तीने नुकतीच त्याची सेवा केली, तो सामान्य माणूस नसून साक्षात देव होता. आरसा, जो बाह्य रूप पाहण्याचे साधन आहे, तो राजासाठी आतमध्ये असलेले दैवी अस्तित्व पाहण्याचे माध्यम बनला. हे दर्शवते की खरे सौंदर्य आणि सत्य बाह्य नसून आध्यात्मिक आहे.

उदाहरण: आरशात आपले रूप पाहण्याऐवजी एखाद्याला भगवंताचे रूप दिसणे, हे त्या व्यक्तीच्या अंतःकरणात झालेले मोठे आध्यात्मिक परिवर्तन दर्शवते. ही घटना राजाला त्याच्या जीवनाचा खरा अर्थ समजून घेण्यासाठी मदत करते.

कडवे ४: "कैसी झाली नवलपरी। वाटमाजी दिसे हरी॥"

अर्थ: "काय अजब गोष्ट घडली! रस्त्यात मला हरी (देव) दिसला."

विवेचन: हे कडवे राजाच्या अनुभूतीचे आणि त्यानंतरच्या कृतीचे वर्णन करते. दैवी दर्शनाने भारावून गेलेला राजा सेना महाराजांना शोधण्यासाठी धावत बाहेर आला. त्याला सेना महाराज त्यांच्या दैनंदिन प्रार्थनेनंतर परत येताना वाटेत दिसले. राजाचा संताला शोधण्याचा हा प्रवास एका साधकाच्या प्रवासाचे प्रतिनिधित्व करतो, जो दैवी प्रकटीकरणानंतर त्या कृपेच्या स्त्रोताला शोधत असतो. वाटेवर "हरी" दिसणे हे सूचित करते की देव केवळ मंदिरात किंवा मूर्तींमध्येच नाही, तर त्यांच्या खऱ्या भक्तांच्या जीवनातही असतो.

उदाहरण: जसे संत तुकारामांना रस्त्यात ज्ञानोबा माउली दिसली आणि त्यांनी त्यांच्या चरणांवर डोके ठेवले, त्याचप्रमाणे राजाला सेना महाराजांमध्ये भगवंताची अनुभूती झाली.

कडवे ५: "रखुमादेवीवर। सेना म्हण मी पामर॥"

अर्थ: "हे रुक्मिणीच्या पती (भगवान विठ्ठला), सेना म्हणतो की मी एक दीन (सामान्य) सेवक आहे."

विवेचन: हे अंतिम कडवे संतांच्या नम्रतेचे एक उत्कृष्ट उदाहरण आहे. इतकी विलक्षण कृपा प्राप्त होऊनही, जिथे देवाने स्वतः त्यांचे रूप घेतले, संत सेना महाराज स्वतःला "पामर" म्हणजे एक नम्र किंवा सामान्य व्यक्ती म्हणतात. ते सर्व श्रेय भगवंताच्या कृपेला देतात, विशेषतः "रखुमादेवीवर" या विठ्ठलाच्या नावाला. हे एका खऱ्या भक्ताच्या चारित्र्याचे सार दर्शवते: पूर्ण शरणागती आणि अहंकाराचा अभाव. ते स्वीकारतात की सर्व दैवी अनुभव देवाच्या देणग्या आहेत, स्वतःच्या कर्तृत्वाचे फळ नाही.

उदाहरण: संत तुकाराम महाराज म्हणतात, 'नका करू माझा अंगिकार, मी एक दीन पामर'. हीच नम्रता संत सेना महाराजांमध्ये दिसते, जिथे ते स्वतःला तुच्छ मानून भगवंताच्या कृपेला मोठेपण देतात.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग प्रामाणिक भक्तीच्या सामर्थ्याचा एक गहन धडा आहे. तो आपल्याला शिकवतो की देवाची कृपा अमर्याद आहे आणि ती सामाजिक दर्जा किंवा व्यवसायाच्या पलीकडची आहे. विठ्ठलाने सेना महाराजांचे रूप घेऊन राजाची सेवा करण्याचा चमत्कार हा एक शक्तिशाली रूपक आहे: जेव्हा आपण आपले कर्तव्य शुद्ध अंतःकरणाने पार पाडतो, तेव्हा देव स्वतः आपला मार्गदर्शक आणि रक्षक बनतो. हा अभंग हे आध्यात्मिक सत्य अधोरेखित करतो की खरी सेवा, जी प्रेम आणि भक्तीने केली जाते, ती एका साध्या कृतीचे रूपांतर एका दैवी अनुभवात करू शकते आणि शेवटी भगवंताच्या परम अनुभूतीकडे घेऊन जाते. या कवितेचा सार पूर्ण शरणागती आणि नम्रता यात दडलेला आहे, जे एका खऱ्या संताच्या मार्गाची व्याख्या करतात.

(सेना अ० क्र०९४)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.09.2025-शनिवार.
===========================================