संत सेना महाराज-कोणी ना कोणाचे एका देवाविण-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

संत सोपान हा ब्रह्मदेवाचा अवतार आहे. केवळ मुखाने सोपानदेवांचे नाव घेताच सर्व श्रमांचा परिहार होतो. समाधीपासून जवळच कहा (भागिरथी) नदी वाहते. या नदीमध्ये १०८ तीर्थांचा समावेश झालेला आहे. अशा पवित्र तीर्थी कित्येक जण स्नानासाठी येतात. या स्नानाला येणाऱ्या सर्व वैष्णवजनांचा मी दास आहे, अशी नम्रतेची भूमिका सेनाजी घेतात. त्यांनी समकालीन संतांच्यापेक्षा तीर्थस्थळांचे अतिशय नेमकेपणाने अचूक व विस्ताराने वर्णन केले आहे.

संत सेनाजींनी तीर्थ माहात्म्यांबरोबर निवृत्ती, ज्ञानदेव, सोपान, मुक्ताबाई या पूर्णब्रह्मत्वास पावलेल्या योग्यांबद्दल ते अवतारी संत होते, अशी भक्तिभावना व्यक्त करतात. 'सेना म्हणे पूर्णब्रह्म अवतरले।' रेड्याच्या मुखातून वेद, चांगदेवाचा गर्व उतरवणे, स्वर्गातून पितर बोलावणे. यासारखे त्यांच्या चरित्रातील दाखले देत १३ व्या शतकातील कर्मठपणा, वेदप्रामाण्य, ग्रंथप्रामाण्य याने किती बैमान घातले होते. धर्मकर्त्यांच्या पुढे प्रचंड अनुनय करावा लागत होता. याची उदाहरणे सेनाजींनी 'वैकुंठवासिनी' 'कृपावंत माउली' अभंगांमधून स्पष्ट केले आहे.

       पाखंडविषयी अभंगरचना-

संत सेनामहाराजांनी समाजातील जे दांभिक पाखंडी लोक आहेत. ते सर्वसामान्य लोकांची फसवणूक करायचे, या विकृत लोकांवर त्यांनी चांगलेच कोरडे ओढले आहेत. सेनाजींच्या काळात अनेक पंथीय लोक समाजाला नाडायचे, ईश्वरप्राप्तीच्या किंवा परमार्थाच्या नावाने आपली व्यसनाची भूक भागवीत. गांजा, धूम्रपान यांसारखी व्यसने मठ-मंदिरात उघडपणे करीत असत. विविध पंथात

मतभेद होऊन भांडण करीत. देवाघमाच्या नावाखाली अनेक अंधश्रद्धा जपल्या जायच्या. मंत्र, तंत्र, भूतबाधा, अंगात येणे, चेटूक करणे हा सगळा आंधळेपणा आहे. डोंग आहे. या सर्व विकृतीला सेनार्जींचा कडाडून विरोध असे.

शेंद्रीहेंद्री देवांची पूजा बांधणे, दगड-गोट्यांना शेंदूर लावून त्यांच्या नावाने नवस करणे, हे सर्व चाललेले थोतांड थांबविले पाहिजे, हे सेनाजींनी ठरविले होते. या संपूर्ण जगाचा नियंत्रक सर्वांच्या पलीकडे असणारा नारायण आहे.

     'कोणी ना कोणाचे एका देवाविण।

     म्हणा नारायण सद्बुद्धिने॥'

संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ
संत सेना महाराज यांच्या या अभंगातील ओळी 'कोणी ना कोणाचे एका देवाविण। म्हणा नारायण सद्बुद्धिने॥' या मानवी जीवनातील सत्य आणि ईश्वराप्रती असलेली भक्ती या दोन्ही गोष्टींवर प्रकाश टाकतात. या अभंगाचा मुख्य गाभा असा आहे की, या जगात कोणीही कोणाचे नाही; केवळ नारायण (परमेश्वर) हाच आपला खरा सोबती आहे. हे सत्य स्वीकारून, आपण सद्बुद्धीने त्याचे नामस्मरण करायला हवे.

हा अभंग आपल्याला हे शिकवतो की, जीवनात दिसणारे सर्व नातेसंबंध - मग ते कुटुंबाचे असोत, मित्रांचे असोत किंवा इतर कोणत्याही प्रकारचे असोत - हे क्षणभंगुर आहेत. अडचणीच्या काळात किंवा जीवनाच्या अंतिम क्षणी, ही सर्व नाती आपल्याला सोडून जातात. त्यावेळी फक्त देवच आपल्या पाठीशी उभा असतो. त्यामुळे, माणसाने जगाच्या मोहात न अडकता, आपल्या बुद्धीचा उपयोग करून देवाचे नामस्मरण करावे.

प्रत्येक कडव्याचे मराठी संपूर्ण विस्तृत विवेचन
१. 'कोणी ना कोणाचे एका देवाविण'

अर्थ: या जगात देवाला सोडून कोणीही कोणाचे नाही.

हे कडवे मानवी जीवनातील एका कठोर सत्याची जाणीव करून देते. आपण जन्माला आल्यापासून अनेक नातेसंबंध जोडतो - आई-वडील, भावंडं, मित्र, पत्नी, मुलं. या नात्यांमध्ये आपण आपलं आयुष्य घालवतो आणि आपल्याला वाटतं की ही माणसं कायम आपल्यासोबत राहतील. पण, संत सेना महाराज सांगतात की हे सर्व नाते केवळ काही काळापुरतेच आहेत. जसं की,

एखाद्या व्यक्तीला गंभीर आजार झाला आणि ती व्यक्ती अंथरुणाला खिळली, तेव्हा अनेक जवळचे लोकही तिला टाळू लागतात.

संपत्ती आणि यश असताना सोबत असणारे मित्र, अपयश आल्यावर दूर जातात.

मृत्यूच्या वेळी, आपल्यासोबत कोणीच येत नाही. केवळ आपली कर्मे आणि ईश्वरावरची श्रद्धाच आपल्यासोबत राहते.

या कडव्याचा अर्थ केवळ नाती तोडणे असा नाही, तर नात्यांमध्ये गुंतून ईश्वराला विसरू नका असा आहे. जगात सर्वात स्थिर आणि शाश्वत नातं फक्त परमेश्वरासोबतच असतं. म्हणूनच, माणसाने हे सत्य ओळखून त्या परमेश्वराकडे लक्ष द्यायला हवे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.09.2025-रविवार.
===========================================