संत सेना महाराज-न मागे कोणासी तोचि करा गुरू। उपदेश तारू होईल गा-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

सेनाजी म्हणतात, "पैसे घेऊन धर्माचा उपदेश करणारे आज समाजात अनेक बुवा आहेत. बुवाबाजी करून समाजाला फसविणारे, धर्माचे थोतांड मांडून कुटुंब पोसणारे ढोंगी, धर्ममार्तंड खूप आहेत, शिष्याला गुरुमंत्र देऊन, उपदेश करणारे अनेक ढोंगी गुरू अफाट गुरुदक्षिणा उकळतात. एखादा मध्यस्थ तयार करून त्याच्या मदतीने हजारो भोळ्या-भाबड्या भाविकांना फसवून धर्माचे अवडंबर माजवतात."

संत सेनाजी ढोंगी बुवा व महाराजांबद्दल म्हणतात, "देवळात रसाळ पुराण सांगणे! सोवळे नेसून भस्म कपाळी लावून ब्रह्मज्ञानाच्या गोष्टी सांगणे, श्रद्धाळू श्रोत्यांकडून दक्षिणा घेऊन मठात प्रपंच थाटणे, अशा ढोंगी बगळ्यापासून सावध राहिले पाहिजे. जो निरपेक्ष वृत्तीने समाजात जगतो, समाजाला उपदेश करतो, तो निश्चित भवतारक असतो."

सेनाजी म्हणतात, गुरू कोणाला करावे तर जो,

"न मागे कोणासी तोचि करा गुरू। उपदेश तारू होईल गा॥१॥

ऐसियाचे बोले जोडे नारायण। असता अज्ञान जाईल गा॥ २॥

घन मान तुच्छ वागतसे जगी। तोच हा त्यागी अच्युत॥ ३॥

सेना म्हणे ऐसियासी शरण जावे। शुद्ध मनोभावे करोनी गा॥ ४॥"

संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ
आपल्या आध्यात्मिक विचारांनी आणि अभंगांनी भक्तांच्या जीवनात क्रांती घडवणारे संत म्हणजे संत सेना महाराज. त्यांचा प्रस्तुत अभंग आपल्याला योग्य गुरू निवडण्याचा आणि त्या गुरुंप्रति समर्पित राहण्याचा मार्ग दाखवतो. हा अभंग केवळ गुरुबद्दल सांगत नाही, तर त्यामागचा त्याग, वैराग्य आणि ईश्वरप्राप्तीचा खरा मार्गही स्पष्ट करतो.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन
१. "न मागे कोणासी तोचि करा गुरू। उपदेश तारू होईल गा॥"
अर्थ: जो स्वतः कोणाकडून काहीही मागत नाही, त्यालाच आपला गुरू करा. कारण त्याचा उपदेश तुम्हाला या भवसागरातून तारून नेईल.

विस्तृत विवेचन:
या पहिल्या कडव्यात संत सेना महाराज गुरुची पहिली आणि सर्वात महत्त्वाची अट सांगतात. आजच्या जगात, गुरुच्या नावाने अनेक लोक स्वतःचा स्वार्थ साधत आहेत. अशा परिस्थितीत खरा गुरु कसा ओळखावा, याचे अचूक मार्गदर्शन इथे मिळते. खरा गुरु तो असतो जो निरपेक्ष असतो. त्याला धन, मान, प्रतिष्ठा किंवा कोणत्याही भौतिक वस्तूंची अभिलाषा नसते. तो कोणाकडेही काही मागत नाही. त्याच्या शिकवणीचा, उपदेशाचा उद्देश केवळ शिष्याचे कल्याण करणे हा असतो. अशा गुरुचा उपदेश म्हणजे एक जहाज आहे, जे तुम्हाला जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून वाचवून मोक्षाच्या किनाऱ्यावर पोहोचवते.

उदाहरण:
समजा, एक व्यक्ती तुम्हाला धन किंवा इतर भौतिक वस्तूंच्या बदल्यात अध्यात्मिक ज्ञान देतो. तर तो खरा गुरु नाही. खरा गुरु असा असतो जो तुम्हाला निःस्वार्थपणे ज्ञान देतो, जसे की भगवान श्रीकृष्ण यांनी अर्जुनाला युद्धभूमीवर कोणत्याही मोबदल्याची अपेक्षा न ठेवता गीतेचा उपदेश दिला.

२. "ऐसियाचे बोले जोडे नारायण। असता अज्ञान जाईल गा॥"
अर्थ: अशा गुरुच्या बोलण्याने (उपदेशाने) ईश्वराची प्राप्ती होते आणि मनात असलेले अज्ञान दूर होते.

विस्तृत विवेचन:
हे कडवे पहिल्या कडव्याचा विस्तार आहे. जेव्हा तुम्ही अशा निस्वार्थ गुरुला शरण जाता, तेव्हा त्याच्या उपदेशाची शक्ती तुम्हाला अनुभवास येते. त्याचे बोल केवळ शब्द नसतात, तर ते साक्षात ईश्वराच्या ज्ञानाचा अनुभव देणारे असतात. अशा गुरुच्या सान्निध्यात राहिल्याने तुमच्या मनातील अज्ञानाचा अंधकार दूर होतो. 'मी कोण आहे?', 'जीवनाचा उद्देश काय आहे?', 'ईश्वर कुठे आहे?' अशा प्रश्नांची उत्तरे तुम्हाला आपोआप मिळतात. मनातील शंका, भ्रम आणि अज्ञान नाहीसे झाल्यावर तुम्ही आत्मज्ञानाच्या मार्गावर पुढे जाता आणि अखेरीस ईश्वराची (नारायणाची) प्राप्ती करता.

उदाहरण:
समजा, आपण एखाद्या अंधाऱ्या खोलीत आहोत. तिथे काहीच दिसत नाही. पण जेव्हा आपण एक दिवा लावतो, तेव्हा लगेच सर्वकाही स्पष्ट दिसू लागते. त्याचप्रमाणे, गुरुचा उपदेश हा त्या दिव्यासारखा आहे जो आपल्या मनातील अज्ञानरूपी अंधार दूर करतो आणि आत्मज्ञानाचा प्रकाश देतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.09.2025-सोमवार.
===========================================