📍दुर्गादेवी नवरात्र उत्सव - गुहागर (वरचा पाट) -

[Atul Kaviraje]

📍दुर्गादेवी नवरात्र उत्सव - गुहागर (वरचा पाट) -

1. उत्सवाचे महत्त्व आणि ऐतिहासिक पार्श्वभूमी 📜

नवरात्र, हिंदू धर्मातील एक असा महापर्व जो नऊ रात्रींपर्यंत माता दुर्गेच्या नऊ रूपांची पूजा-अर्चा आणि शक्तीच्या आराधनेचे प्रतीक आहे. हा पर्व संपूर्ण भारतात वेगवेगळ्या प्रकारे साजरा केला जातो, पण महाराष्ट्रातील गुहागरमध्ये, विशेषतः वरचा पाट येथे, हा उत्सव एका वेगळ्याच भक्तिमय आणि पारंपरिक रंगात रंगून जातो. येथील दुर्गादेवी मंदिर आणि त्याशी संबंधित उत्सव स्वतःच एक अनोखा अनुभव देतो.

2. मंदिराची अद्भुत वास्तुकला 🕌

गुहागर (वरचा पाट) येथील दुर्गादेवी मंदिर त्याच्या साध्या, तरीही आकर्षक वास्तुशिल्पासाठी ओळखले जाते. मंदिराची साधेपणा आणि शांत वातावरण येथे येणाऱ्या प्रत्येक भक्ताला आपल्याकडे खेचते. हे मंदिर पारंपरिक कोंकणी शैलीत बांधले आहे, जिथे लाल मातीच्या कौलांची छप्पर आणि लाकडी कलाकुसर पाहायला मिळते.

सजावट आणि रोषणाई ✨: नवरात्रात मंदिराला विशेष प्रकारे सजवले जाते. रंगीबेरंगी झालर, फुले आणि पारंपरिक दिव्यांच्या रोषणाईने मंदिराचे वातावरण उजळून निघते.

शांत आणि भक्तिमय वातावरण 🧘�♀️: मंदिराच्या आजूबाजूची हिरवळ आणि समुद्राची जवळीक एक शांत आणि आध्यात्मिक वातावरण निर्माण करते, जे भक्तांना पूजा-अर्चेसाठी प्रेरित करते.

3. नवरात्रीचे नऊ दिवस - मातेची नऊ रूपे 🙏

नवरात्रीत माता दुर्गेच्या नऊ रूपांची - शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चंद्रघंटा, कूष्मांडा, स्कंदमाता, कात्यायनी, कालरात्रि, महागौरी आणि सिद्धिदात्रीची पूजा केली जाते. प्रत्येक दिवशी मातेच्या एका रूपाची पूजा केली जाते आणि एका विशिष्ट रंगाचे महत्त्व असते.

पहिला दिवस - शैलपुत्री 🏔�: पर्वतराज हिमालयाची कन्या. पूजेसाठी केशरी रंग शुभ मानला जातो.

दुसरा दिवस - ब्रह्मचारिणी 🕊�: तपस्या आणि त्यागाची देवी. या दिवसाचा रंग पांढरा आहे.

तिसरा दिवस - चंद्रघंटा 🔔: साहस आणि निर्भयतेची देवी. लाल रंगाचा वापर होतो.

...आणि अशा प्रकारे नऊव्या दिवसापर्यंत मातेच्या वेगवेगळ्या रूपांची पूजा-अर्चा चालू राहते.

4. पूजा-अर्चा आणि धार्मिक विधी 🎶

गुहागरमध्ये नवरात्रात अनेक प्रकारचे धार्मिक विधी केले जातात.

घटस्थापना 🏺: हा नवरात्रीचा पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा विधी आहे. कलशाच्या स्थापनेसोबत नऊ दिवस माता दुर्गेची पूजा केली जाते.

आरती आणि भजन 🥁: संध्याकाळी मंदिरात विशेष आरती आणि भजनांचे आयोजन होते, ज्यात स्थानिक भक्त उत्साहाने भाग घेतात.

5. गरबा आणि दांडियाचा उत्साह 💃🕺

गरबा आणि दांडिया हा जरी गुजरातचा पारंपरिक नृत्य असला तरी, आता तो संपूर्ण देशात लोकप्रिय झाला आहे. गुहागरमध्येही नवरात्रात तरुण आणि वृद्ध दोघेही पारंपरिक वेशभूषेत गरबा आणि दांडियाचा आनंद घेतात.

6. कन्या पूजन आणि भंडारा 👧🍽�

अष्टमी आणि नवमीच्या दिवशी कन्या पूजनला विशेष महत्त्व असते. नऊ कन्यांना देवीचे रूप मानून त्यांची पूजा केली जाते, त्यांना भोजन दिले जाते आणि भेटवस्तू दिल्या जातात. त्यानंतर, प्रसाद म्हणून भंडारा आयोजित केला जातो, ज्यात सर्व भक्त एकत्र भोजन करतात.

7. विसर्जन आणि समारोप 🌊

दशमीच्या दिवशी, ज्याला दसरा किंवा विजयादशमी असेही म्हणतात, मूर्ती विसर्जनासोबत नवरात्रीचा समारोप होतो. माता दुर्गेच्या मूर्तीचे मोठ्या उत्साहात विसर्जन केले जाते, जे हे दर्शवते की देवी आपला प्रवास संपवून परत आपल्या धामी जात आहेत.

8. स्थानिक संस्कृती आणि परंपरांचा संगम 🎭

हा उत्सव केवळ धार्मिक विधींपुरता मर्यादित नाही, तर तो गुहागरच्या स्थानिक संस्कृती आणि परंपरेचेही प्रतीक आहे. स्थानिक लोक त्यांच्या पारंपरिक वेशभूषेत येतात, लोकगीते गातात आणि आपल्या रीती-रिवाजांचे पालन करतात.

9. पर्यावरण-पूरक उत्सव ♻️

गुहागरमध्ये अनेक ठिकाणी पर्यावरण-पूरक नवरात्र साजरा करण्यावर भर दिला जातो. मातीच्या मूर्तींचा वापर केला जातो आणि विसर्जनाच्या वेळी नद्या आणि समुद्राचे प्रदूषण होणार नाही याची विशेष काळजी घेतली जाते. हे एक कौतुकास्पद पाऊल आहे जे आस्था आणि पर्यावरण संरक्षणादरम्यान संतुलन साधते.

10. उत्सवाचे सार 💖

गुहागरचा दुर्गादेवी नवरात्र उत्सव केवळ एक धार्मिक पर्व नाही, तर एकता, भक्ती आणि सांस्कृतिक मूल्यांचा एक सुंदर संगम आहे. तो आपल्याला शिकवतो की शक्तीची आराधना केवळ बाह्य विधींपुरती मर्यादित नाही, तर ती आपल्यातील वाईट गोष्टींचा नाश करण्याचा आणि चांगुलपणा स्वीकारण्याचा संकल्प आहे. येथील माती, येथील लोक आणि येथील परंपरा मिळून या उत्सवाला एक अविस्मरणीय अनुभव देतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.09.2025-सोमवार.
===========================================