मराठी लेख - कर्मवीर भाऊराव पाटील जयंती-1-

[Atul Kaviraje]

मराठी लेख - कर्मवीर भाऊराव पाटील जयंती-

दिनांक: २२ सप्टेंबर, २०२५
वार: सोमवार

भारताच्या पवित्र भूमीने अनेक महान व्यक्तींना जन्म दिला आहे, ज्यांनी आपल्या असाधारण कार्यांनी समाजात क्रांती घडवून आणली. यापैकीच एक होते कर्मवीर भाऊराव पाटील, ज्यांची जयंती, २२ सप्टेंबर रोजी, शिक्षणाप्रती त्यांचे समर्पण आणि दूरदृष्टी लक्षात ठेवण्यासाठी संपूर्ण महाराष्ट्रात साजरी केली जाते. 'कर्मवीर' (कर्माचा योद्धा) या उपाधीने सन्मानित भाऊराव पाटील यांनी आपले संपूर्ण जीवन "बहिर्गावी शिक्षण मंडळा" (रयत शिक्षण संस्था) ची स्थापना आणि ती विकसित करण्यासाठी समर्पित केले, ज्यामुळे लाखो वंचित आणि गरीब मुलांना शिक्षणाचा अधिकार मिळाला.

१. प्रस्तावना आणि प्रारंभिक जीवन
कर्मवीर भाऊराव पाटील यांचा जन्म २२ सप्टेंबर १८८७ रोजी कोल्हापूर जिल्ह्यातील कुंभोज गावात झाला. त्यांचे पूर्ण नाव भाऊराव पायगोंडा पाटील होते.

शिक्षणाबद्दलची आवड: लहानपणापासूनच त्यांना शिक्षणाबद्दल खूप आवड होती. त्यांनी पाहिले की समाजात शिक्षणाचा अभाव कसा गरिबी आणि मागासलेपणाचे कारण बनतो.

बहिष्कृत वर्गासाठी संघर्ष: त्यांनी जाणले की समाजातील वंचित आणि मागासलेल्या वर्गांना शिक्षणापासून दूर ठेवले गेले आहे. त्यांनी ही असमानता दूर करण्याचा संकल्प केला. 💖

२. रयत शिक्षण संस्थेची स्थापना
भाऊराव पाटील यांच्या जीवनातील सर्वात महत्त्वाचे पाऊल रयत शिक्षण संस्थेची स्थापना होते.

१९१९ ची स्थापना: त्यांनी १९१९ मध्ये सातारा जिल्ह्यात, काले नावाच्या एका लहान गावात 'रयत शिक्षण संस्था' स्थापन केली. याचा मुख्य उद्देश गरीब आणि मागासलेल्या मुलांना शिक्षण देणे हा होता.

'स्वावलंबन'चा मंत्र: त्यांनी शिक्षणासोबतच विद्यार्थ्यांना स्वावलंबी बनवण्यावर भर दिला. त्यांनी "कमवा आणि शिका" ही संकल्पना मांडली, ज्यामुळे विद्यार्थी आपल्या शिक्षणाचा खर्च स्वतःच उचलू शकतील. 🧑�🎓📚

३. 'कमवा आणि शिका' आंदोलन
ही केवळ एक शैक्षणिक संकल्पना नव्हती, तर एक सामाजिक क्रांती होती, जिने विद्यार्थ्यांचा आत्मसन्मान वाढवला.

श्रमाचा सन्मान: विद्यार्थी स्वतःच्या शाळा आणि वसतिगृहांसाठी शेती करतात, कपडे शिवतात आणि इतर छोटी-मोठी कामे करतात. यामुळे त्यांच्यात श्रमाबद्दल आदर आणि आत्मनिर्भरतेची भावना विकसित झाली. 🌾✂️

आर्थिक आत्मनिर्भरता: या मॉडेलने गरीब विद्यार्थ्यांना आर्थिकदृष्ट्या आत्मनिर्भर बनवले, ज्यामुळे ते कोणत्याही ओझ्याशिवाय आपले शिक्षण पूर्ण करू शकले.

४. ग्रामीण भागात शिक्षणाचा प्रसार
भाऊराव पाटील यांचे उद्दिष्ट फक्त काही शाळा स्थापन करणे नव्हते, तर शिक्षण ग्रामीण भारताच्या कानाकोपऱ्यात पोहोचवणे होते.

गावागावात शाळा: त्यांनी ग्रामीण भागात प्राथमिक, माध्यमिक आणि उच्च शाळांची स्थापना केली, जेणेकरून गरीब आणि शेतकऱ्यांच्या मुलांनाही शिक्षण मिळू शकेल. 🏫

गुरु-शिष्य परंपरा: त्यांनी स्वतः अनेक शिक्षकांना प्रशिक्षण दिले आणि त्यांना गावागावात शाळा उघडण्यासाठी प्रेरित केले. 👨�🏫

५. बहुजन समाजासाठी योगदान
कर्मवीर भाऊराव पाटील यांचे सर्वात मोठे योगदान बहुजन समाजाला शिक्षणाशी जोडणे होते.

जात आणि धर्माच्या पलीकडे: त्यांनी शिक्षणाला जात आणि धर्माच्या सीमांपासून मुक्त केले. त्यांच्या शाळांमध्ये सर्व जातींच्या मुलांना कोणताही भेदभाव न करता प्रवेश दिला गेला. 🤝

सामाजिक समानतेचे प्रतीक: त्यांच्या संस्थेने सामाजिक समानता आणि बंधुत्वाचा एक नवीन आदर्श स्थापित केला, जो त्यावेळच्या समाजासाठी एक क्रांतिकारी पाऊल होते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.09.2025-सोमवार.
===========================================