संत सेना महाराज-करिता परोपकार। त्याच्या पुण्या नाही पार-1

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

समाजातील अतिशय वास्तव, दांभिकपणा, धर्माचे थोतांड, त्यांनी शब्दांचे केलेले भांडवल हे सर्व सहजपणे सेनाजी सांगतात. हा विचार आजही आत्म परीक्षण करायला लावणारा आहे.

आपले कर्म चांगले की वाईट यावर आपली भविष्यकालीन वाटचाल अवलंबून आहे. हा विचार प्रत्येकाला आत्मभान निर्माण करणारा वाटतो.

"करिता परोपकार। त्याच्या पुण्या नाही पार॥१ ॥

करिता परपीडा। त्याच्या पाया नाही जोडा। ॥२॥

आपले परावे समान। दुजा चरफडे देखून॥ ३॥

आवडे जगाजे काही। तैसे पाही करावे ॥ ४ ॥

उघडा घात आणि हित। सेना म्हणे आहे निश्चित॥५ ॥"

हा अभंग संत सेना महाराज यांच्या परोपकार आणि सद्गुणांच्या शिकवणुकीवर आधारित आहे. या अभंगाचा सखोल भावार्थ आणि प्रत्येक कडव्याचे विस्तृत विवेचन खालीलप्रमाणे आहे.

अभंगाचा आरंभ (Introduction to the Abhanga)
संत सेना महाराज यांच्या अभंगातून समाजप्रबोधन आणि मानवी जीवनातील मूल्यांचे महत्त्व दिसून येते. प्रस्तुत अभंग हा परोपकार, समभाव आणि योग्य वर्तनावर प्रकाश टाकतो. या अभंगात त्यांनी सांगितले आहे की परोपकारामुळे मिळणारे पुण्य अमर्याद असते, तर इतरांना त्रास दिल्याने आयुष्यात दुःखच येते. संत सेना महाराज यांनी मानवी मनाला उपदेश करताना सांगितले आहे की आपले आणि परके असा भेद करू नये आणि जगाला जे आवडते, तेच करावे.

प्रत्येक कडव्याचा सखोल भावार्थ आणि विवेचन (Deep Meaning and Elaboration of Each Stanza)
१. "करिता परोपकार। त्याच्या पुण्या नाही पार॥"

अर्थ: जो माणूस दुसऱ्याचे भले करतो, परोपकार करतो, त्याच्या पुण्याला मर्यादा नसते. त्याचे पुण्य अमर्याद असते.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे परोपकाराचे महत्त्व स्पष्ट करते. परोपकार म्हणजे दुसऱ्यावर उपकार करणे, निस्वार्थपणे मदत करणे. संत सेना महाराज सांगतात की, जेव्हा आपण कोणाचीतरी गरज ओळखतो आणि कोणतीही अपेक्षा न ठेवता त्याला मदत करतो, तेव्हा त्यातून मिळणारे समाधान आणि पुण्य हे कोणत्याही भौतिक गोष्टींपेक्षा मोठे असते. हे पुण्य केवळ या जन्मापुरते मर्यादित नसून, ते अनेक जन्मांपर्यंत टिकणारे असते.

उदाहरण: एखादा श्रीमंत व्यक्ती आपल्या संपत्तीतून गरिबांसाठी रुग्णालय बांधतो. यातून अनेक गरजू लोकांना उपचार मिळतात. हे काम करताना त्या व्यक्तीला मिळणारे मानसिक समाधान आणि त्याचे पुण्य हे पैशापेक्षा खूप मोठे असते. त्याचप्रमाणे, एखादा विद्यार्थी आपल्या मित्राला परीक्षेत मदत करतो, यामुळे त्या मित्राला यश मिळते. हा छोटा परोपकार देखील पुण्यच मानला जातो. परोपकार हा फक्त पैशानेच होतो असे नाही; चांगला सल्ला देणे, योग्य मार्गदर्शन करणे, किंवा अडचणीत असलेल्या व्यक्तीला धीर देणे हे देखील परोपकाराचेच रूप आहे.

२. "करिता परपीडा। त्याच्या पाया नाही जोडा।॥"

अर्थ: जो माणूस दुसऱ्याला त्रास देतो, त्याचे आयुष्य दुःखाने भरलेले असते आणि त्याला कधीही सुख मिळत नाही. त्याच्या पायात सुखरुपी चप्पल नसते.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे परोपकाराच्या विरुद्ध, म्हणजेच परपीडेचे दुष्परिणाम सांगते. परपीडा म्हणजे दुसऱ्याला त्रास देणे, दुःख देणे. संत सेना महाराज म्हणतात की, जो माणूस जाणूनबुजून दुसऱ्याला त्रास देतो, त्याचा द्वेष करतो, किंवा त्याला मानसिक किंवा शारीरिक त्रास देतो, त्याच्या आयुष्यात कधीही सुख येत नाही. 'पाया नाही जोडा' याचा अर्थ असा की, त्याला कधीही सुख-समाधान मिळत नाही. त्याचे आयुष्य दुःखाने आणि कष्टाने भरलेले असते.

उदाहरण: एखादा दुकानदार आपल्या ग्राहकांना फसवून जास्त पैसे कमवतो. सुरुवातीला त्याला फायदा झाल्यासारखे वाटेल, पण कालांतराने त्याची प्रतिष्ठा खराब होईल आणि त्याचे ग्राहक त्याच्यापासून दूर जातील. तसेच, जर एखादा माणूस आपल्या सहकाऱ्यांना कामात त्रास देत असेल, तर त्याला कधीच त्यांच्याकडून सहकार्य मिळणार नाही. हे सर्व दुःख आणि समस्या परपीडेमुळेच येतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-24.09.2025-बुधवार.
===========================================