संत सेना महाराज-करिता परोपकार। त्याच्या पुण्या नाही पार-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

३. "आपले परावे समान। दुजा चरफडे देखून॥"

अर्थ: आपला आणि परका असा भेद करू नये. जर आपण असा भेद केला, तर तो भेद पाहिल्यावर दुसऱ्याला मानसिक त्रास होतो.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे समभाव आणि समानतेची शिकवण देते. संत सेना महाराज सांगतात की, माणसाने 'हे माझे आणि ते परके' असा विचार करू नये. सर्व माणसे समान आहेत. जर आपण एखाद्याला आपला मानून जास्त प्रेम केले आणि दुसऱ्याला परका मानून कमी लेखले, तर ज्याला कमी लेखले जाते त्याला खूप दुःख होते. 'दुजा चरफडे देखून' म्हणजे त्याला मानसिक वेदना होतात. माणसाने सर्व प्राण्यांवर आणि मानवांवर समान प्रेम करायला हवे.

उदाहरण: एका कुटुंबात दोन मुले आहेत. जर आई-वडील एका मुलावर जास्त प्रेम करत असतील आणि दुसऱ्याला दुर्लक्षित करत असतील, तर दुर्लक्षित मुलाला वाईट वाटेल. त्याचप्रमाणे, समाजात जाती-धर्माच्या नावावर किंवा श्रीमंती-गरिबीच्या नावावर भेदभाव केला जातो. हा भेदभाव पाहिल्यावर, ज्याच्यावर अन्याय होतो त्याला दुःख होते. संत सेना महाराज म्हणतात की असा भेदभाव करणे चुकीचे आहे.

४. "आवडे जगाजे काही। तैसे पाही करावे॥"

अर्थ: जगाला जे आवडते, जे चांगले वाटते, तेच काम आपण करावे.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे योग्य वर्तनाचे मार्गदर्शन करते. 'आवडे जगाजे काही' म्हणजे जगाला काय चांगले वाटते, काय मान्य आहे. याचा अर्थ असा की, आपण असे वर्तन करावे जे समाजाला, जगाला मान्य आहे आणि ज्यामुळे कोणालाही त्रास होणार नाही. याचा अर्थ असा नाही की आपण लोकांच्या चुकीच्या अपेक्षा पूर्ण कराव्यात. याचा खरा अर्थ असा आहे की, आपण असे वर्तन करावे जे नैतिक आणि सामाजिकदृष्ट्या योग्य आहे.

उदाहरण: समाजात प्रामाणिकपणाला महत्त्व दिले जाते. त्यामुळे आपण प्रामाणिकपणे वागले पाहिजे. चोरी करणे किंवा खोटे बोलणे समाजाला आवडत नाही. त्यामुळे आपण अशा गोष्टी करू नये. त्याचप्रमाणे, सार्वजनिक ठिकाणी शांतता राखणे, कचरा न टाकणे, ज्येष्ठांचा आदर करणे यांसारख्या गोष्टी समाजाला चांगल्या वाटतात. म्हणून आपण असेच वागले पाहिजे.

५. "उघडा घात आणि हित। सेना म्हणे आहे निश्चित॥"

अर्थ: दुसऱ्याचे नुकसान करणे (घात) आणि त्याचे भले करणे (हित) याचे परिणाम उघडपणे निश्चित आहेत, यात कोणतीही शंका नाही.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे संपूर्ण अभंगाचा निष्कर्ष आहे. संत सेना महाराज म्हणतात की, तुम्ही जे कर्म कराल, त्याचे फळ तुम्हाला निश्चितपणे मिळणार आहे. तुम्ही जर कोणाचे नुकसान केले (घात), तर त्याचे वाईट परिणाम भोगावे लागतील आणि जर तुम्ही कोणाचे भले केले (हित), तर त्याचे चांगले परिणाम तुम्हाला नक्कीच मिळतील. हे सर्व उघड आहे, यात कोणतीही शंका नाही.

उदाहरण: जर एखादा शेतकरी शेतात चांगले बियाणे पेरतो, तर त्याला चांगले पीक मिळते. पण जर तो खराब बियाणे पेरतो, तर त्याला खराब पीक मिळते. त्याचप्रमाणे, जर आपण समाजात प्रेम आणि चांगुलपणा पेरतो, तर आपल्याला प्रेम आणि चांगुलपणाच परत मिळतो. पण जर आपण द्वेष आणि कटुता पेरतो, तर तेच आपल्याला परत मिळते. हे कर्मफलाचे तत्त्व आहे, जे निश्चित आहे.

अभंगाचा समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)
संत सेना महाराज यांचा हा अभंग मानवी जीवनातील परोपकार, समभाव आणि योग्य वर्तनाचे महत्त्व सांगतो. ते सांगतात की, परोपकारामुळे पुण्य मिळते, तर परपीडेमुळे दुःख. आपण आपला आणि परका असा भेद करू नये आणि समाजाला मान्य असलेले चांगले वर्तन करावे. संत सेना महाराज यांनी अत्यंत सोप्या भाषेत कर्मफलाचे तत्त्व समजावून सांगितले आहे.

या अभंगाचा मुख्य निष्कर्ष हा आहे की, जसे कर्म तसे फळ. आपले कर्मच आपले भविष्य ठरवते. जर आपण चांगले कर्म केले, तर आपले जीवन सुखमय होईल. जर आपण वाईट कर्म केले, तर आपले जीवन दुःखाने भरलेले राहील. म्हणून, प्रत्येकाने परोपकार आणि चांगुलपणाचा मार्ग निवडून एक चांगले आणि सुखी जीवन जगावे, असा संदेश संत सेना महाराज या अभंगातून देतात.

जे खरोखर परोपकार करतील ते अनंत पुण्य जोडतील. आणि जे इतरांना पीडा देतील ते पापी, त्यांना पायातही जोडा मिळणार नाही. त्यासाठी हा आपला आणि तो परका हा दुजाभाव करू नये. सर्वांना समान मानावे जगाला जे आवडते तेच करावे. एखाद्याचा घात करावा का हित करावे, हे आपणच ठरवावे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-24.09.2025-बुधवार.
===========================================