श्रीमद्भगवद्गीता-अध्याय २:-श्लोक-३२:-यदृच्छया चोपपन्नं स्वर्गद्वारमपावृतम्‌-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-३२:-

यदृच्छया चोपपन्नं स्वर्गद्वारमपावृतम्‌ ।
सुखिनः क्षत्रियाः पार्थ लभन्ते युद्धमीदृशम्‌ ॥

📜 श्लोक (Shloka)

यदृच्छया चोपपन्नं स्वर्गद्वारमपावृतम्‌ ।
सुखिनः क्षत्रियाः पार्थ लभन्ते युद्धमीदृशम्‌ ॥

🔍 श्लोकाचा शब्दशः अर्थ (Literal Word-by-Word Meaning):

यदृच्छया – अनपेक्षितपणे, सहजपणे

च – आणि

उपपन्नं – प्राप्त झालेले, सामोरे आलेले

स्वर्गद्वारम्‌ – स्वर्गाचे द्वार

अपावृतम्‌ – उघडे असलेले

सुखिनः – भाग्यवान, आनंदी

क्षत्रियाः – क्षत्रिय (योद्धा वर्ग)

पार्थ – हे पार्थ (अर्जुना)!

लभन्ते – प्राप्त करतात

युद्धम्‌ – युद्ध

ईदृशम्‌ – असे (धार्मिक आणि योग्य)

🌺 श्लोकाचा सखोल भावार्थ (Deep Essence of the Shloka in Marathi):

हे पार्थ (अर्जुना), असा एक पवित्र आणि धर्मासाठी लढला जाणारा युद्धप्रकार, जो सहज आणि अनपेक्षितपणे प्राप्त झाला आहे, हे स्वर्गाच्या द्वाराप्रमाणे आहे. अशा युद्धाची संधी केवळ भाग्यवान क्षत्रियांनाच प्राप्त होते. त्यामुळे या युद्धातून पळ काढणे हे तुझ्या क्षत्रियधर्माला आणि योद्ध्याच्या प्रतिष्ठेला शोभणारे नाही.

भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगत आहेत की, हे युद्ध तुला सहज प्राप्त झाले आहे, ते कोणताही प्रयत्न न करता तुझ्या मार्गात आले आहे. धर्मासाठी, न्यायासाठी हे युद्ध आहे. त्यामुळे त्यात भाग घेणे हे तुझ्या क्षत्रिय धर्माचे पालन आहे. याच्यामुळे तुला ना केवळ पृथ्वीवर यश लाभेल, तर स्वर्गाचे द्वारही खुले होतील.

🧠 विस्तृत विवेचन (Detailed Analysis):
१. धर्माचे युद्ध:

ही लढाई केवळ कुरुक्षेत्रावर होणारी एक सत्ता-संघर्षाची लढाई नाही, तर धर्म आणि अधर्म यांच्यातील संघर्ष आहे. त्यामुळे यामध्ये भाग घेणे हे एक धार्मिक कर्तव्य आहे.

२. सहज संधीचे महत्त्व:

'यदृच्छया' या शब्दामुळे हे लक्षात येते की, ही संधी अर्जुनाला सहज प्राप्त झाली आहे, त्यासाठी त्याने कुठलाही प्रयत्न केलेला नाही. या संधीचा सदुपयोग करणे आवश्यक आहे.

३. स्वर्गद्वाराची संज्ञा:

भगवंत युद्धाला स्वर्गाचे द्वार असे संबोधतात. यामागचा हेतू म्हणजे, जर एखादा क्षत्रिय धर्मासाठी प्राण अर्पण करतो, तर त्याला मोक्षप्राप्तीची संधी मिळते.

४. क्षत्रियधर्म आणि सामाजिक कर्तव्य:

अर्जुनासारख्या क्षत्रियाचा धर्म म्हणजे राष्ट्ररक्षण, समाजाचे रक्षण आणि अन्यायाविरुद्ध उभे राहणे. जर असा योद्धा युद्धापासून पळ काढतो, तर तो आपल्या कर्तव्याशी गद्दारी करतो.

🔚 आरंभ (Introduction):

श्रीमद्भगवद्गीतेचा दुसरा अध्याय "सांख्ययोग" आहे, ज्यामध्ये भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला जीवन, धर्म, आत्मा, आणि कर्तव्य यांच्याबद्दलचे ज्ञान देतात. या श्लोकात भगवंत युद्धाच्या नैतिकतेबद्दल बोलत आहेत आणि अर्जुनाच्या मनातील शंका दूर करत आहेत.

✍️ समारोप व निष्कर्ष (Conclusion & Inference):

या श्लोकातून हे स्पष्ट होते की धर्माच्या रक्षणासाठी केलेले युद्ध हे पवित्र असते. अशा संधीचा आदर करणे, त्यात निर्भयपणे सहभागी होणे हेच खरे क्षत्रियधर्म आहे. केवळ वैयक्तिक भावना, आप्तजनांवरील माया किंवा संकोचामुळे त्या कर्तव्यापासून दूर जाणे हे मूर्खपणाचे लक्षण आहे.

अर्जुनाला भगवंत सांगतात की, जर तू या युद्धात विजय मिळवशील, तर राजसत्ता तुला लाभेल आणि जर मरण आले, तरी स्वर्गसुख निश्चित आहे. त्यामुळे हे युद्ध म्हणजे दुर्लभ अशी दोन्ही बाजूंनी यश मिळवून देणारी संधी आहे.

🪔 उदाहरण (Example):

जसे एखादा सैनिक देशाच्या रक्षणासाठी युद्धभूमीवर जातो. तो मरण पावला, तर शहीद म्हणून ओळखला जातो आणि जर जिंकलं, तर वीर म्हणून सन्मानित होतो. तसेच, अर्जुनासमोरचे युद्ध हे धर्मासाठीचे आहे. त्यात माघार घेणे म्हणजे स्वतःच्या धर्माशी आणि आत्म्याशी केलेली फसवणूक आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.09.2025-शनिवार.
===========================================