संत सेना महाराज-धूप दीप घृत साज आरती, वारणे जाऊ कमलापती-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

दुसरे कडवे (Second Stanza):
"कूतम दियरा बिमल बाती, तू ही निरंजन कमलापती।

रामा भक्त रामानंद जाणे, पूरण परमानंद बरवाने॥"

घटक   अर्थ
कूतम दियरा बिमल बाती   उत्तम दिवा (श्रेष्ठ दीवा) आणि विमल (निर्मळ/शुद्ध) वात (दिवा जळण्याची वात).
तू ही निरंजन कमलापती   हे कमलापती, तूच निरंजन (अंजनरहित, निर्लेप, निष्कलंक, सर्व दोषांपासून मुक्त) आहेस.
रामा भक्त रामानंद जाणे   रामाचा (परमेश्वराचा) भक्त असणारे रामानंद (सेना महाराजांचे गुरु) हे रहस्य जाणतात.
पूरण परमानंद बरवाने   परमेश्वर हा पूर्ण परमानंद (संपूर्ण आणि शाश्वत आनंद) आहे, असे ते वर्णन करतात/सांगतात.

सखोल विवेचन:
या कडव्यात संत सेना महाराज आंतरिक पूजेचे तत्त्वज्ञान स्पष्ट करतात. ते म्हणतात की, माझ्या पूजेतील उत्तम दिवा आणि निर्मळ वात म्हणजे केवळ बाह्य वस्तू नसून, ते मन (दिवा) आणि शुद्ध भावना (वात) आहेत. कारण, देवाचे खरे स्वरूप हे निरंजन (शुद्ध, निर्गुण, निराकार) आहे.

ते पुढे म्हणतात की, ईश्वराचे हे स्वरूप आणि त्याची प्राप्ती केवळ बाह्य कर्मांनी नव्हे, तर गुरुच्या कृपेने आणि आत्मज्ञानाने होते. माझे गुरु रामानंद (रामभक्त) यांना माहीत आहे की, हा कमलापती (परमेश्वर) म्हणजे साक्षात पूर्ण परमानंद आहे. या पूर्ण परमानंदाचे वर्णन, त्याचे महत्त्व ते जगाला सांगतात.

उदाहरण:
ज्याप्रमाणे तेलातून वात काढून टाकल्यावर दिवा विझतो आणि केवळ तेल शिल्लक राहते, त्याप्रमाणे वासना (वात) आणि अहंकार (तेल) दूर झाल्यावरच आत्म्याचा (दिवा) प्रकाश दिसतो, जो निरंजन असतो. सेना महाराजांनी ही अनुभूती गुरु रामानंद यांच्या माध्यमातून जाणली, असे ते सांगतात.

तिसरे कडवे (Third Stanza):
"मदन मूर्त मम तार गुविन्दे, संत म्हणे भज परमानदे॥"

घटक   अर्थ
मदन मूर्त   मदनाप्रमाणे (कामदेवाप्रमाणे) सुंदर मूर्ती/रूप (परमेश्वराचे अत्यंत मोहक रूप).
मम तार गुविन्दे   हे गोविंदा (परमेश्वरा), माझे तारण कर (मला या संसारसागरातून मुक्त कर).
संत म्हणे   संत सेना महाराज म्हणतात (उपदेश करतात).
भज परमानदे   त्या परमानंदाचे (परमेश्वराचे) भजन (स्मरण/आराधना) करा.

सखोल विवेचन:
हा अभंगाचा सार आणि उपदेश आहे. संत सेना महाराज परमेश्वराला 'मदन मूर्त' (अत्यंत आकर्षक आणि सुंदर रूप असलेला) असे संबोधून त्याची स्तुती करतात आणि प्रार्थना करतात की, हे गोविंदा, तू मला या संसारसागरातून (भवसागरातून) तारून (मुक्त करून) ने.

शेवटी, ते स्वतःच्या अनुभवाने उपदेश करतात: "संत सेना महाराज म्हणतात की, तुम्ही सर्वजण त्या परमानंदाचे (परमेश्वराचे) भजन करा." म्हणजेच, मनुष्याच्या जीवनाचे अंतिम ध्येय हे परमेश्वराच्या स्मरणाने (भक्तीने) प्राप्त होणारा शाश्वत आनंद (परमानंद) आहे.

उदाहरण:
ज्याप्रमाणे संकटात सापडलेला माणूस तारणाऱ्या व्यक्तीला शरण जातो, त्याप्रमाणे संत सेना महाराज परमेश्वराच्या मदन मूर्तीला (भक्तांना आकर्षित करणाऱ्या रूपाला) शरण जाऊन मुक्तीची याचना करतात. त्यांचे हे वचन 'भज परमानदे' भक्तांना सदा नामस्मरण करण्याची प्रेरणा देते.

॥ समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary) ॥
समारोप (Summary)
हा अभंग बाह्य पूजा आणि आंतरिक भक्ती यांचा सुंदर संगम आहे.

आरंभ: संत सेना महाराज परमेश्वराची धूप-दीप-घृताने आरती करतात आणि त्याला राजा राम राव म्हणून वंदन करून स्वतःला समर्पित करतात. (समर्पण भक्ती)

मध्य: ते सांगतात की, ईश्वराची खरी पूजा उत्तम मन (दीवा) आणि शुद्ध अंतःकरण (वात) याने होते, कारण देव निरंजन आणि परमानंद स्वरूप आहे. गुरु रामानंद यांना हे तत्त्वज्ञान माहीत आहे. (ज्ञान आणि गुरूंची महती)

निष्कर्ष: ते परमेश्वराच्या सुंदर रूपाला (मदन मूर्ती) विनंती करतात की, तू माझे तारण कर आणि शेवटी सर्व भक्तांना परमानंदाचे भजन (नामस्मरण) करण्याचा उपदेश करतात. (मुक्तीची आकांक्षा आणि उपदेश)

निष्कर्ष (Inference/Message)
संत सेना महाराजांच्या या अभंगाचा अंतिम संदेश हा आहे की, ईश्वरप्राप्तीचा मार्ग हा केवळ बाह्य कर्मकांडांपुरता मर्यादित नाही, तर तो शुद्ध अंतःकरणातून केलेल्या भक्तीवर आणि नामस्मरणावर आधारित आहे.

उत्तम भक्ती = समर्पण (देह-भाव ओवाळून टाकणे) + ज्ञान (ईश्वराचे निरंजन स्वरूप ओळखणे) + सतत नामस्मरण (परमानंदाचे भजन करणे).

या अभंगातून संत सेना महाराजांनी भक्तांना क्रियाशील भक्ती (आराधना) आणि ज्ञानात्मक भक्ती (ईश्वराचे स्वरूप ओळखणे) या दोन्हींचे महत्त्व सांगून जीवनमुक्तीचा (मोक्षाचा) सोपा मार्ग दाखवला आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.09.2025-शनिवार.
===========================================