त्र्यंबोली यात्रा - महालक्ष्मी आणि त्यांच्या सखीचे भक्तिमय मिलन-1-

[Atul Kaviraje]

त्र्यंबोली यात्रा-कोल्हापूर-

मराठी लेख: त्र्यंबोली यात्रा - महालक्ष्मी आणि त्यांच्या सखीचे भक्तिमय मिलन-

दिनांक: २७ सप्टेंबर २०२५ (शनिवार) 🗓�
पर्व: त्र्यंबोली यात्रा / ललिता पंचमी
ठिकाण: कोल्हापूर, महाराष्ट्र 🚩

कोल्हापूर, ज्याला दक्षिण काशी म्हणूनही ओळखले जाते, तेथील अधिष्ठात्री देवी करवीर निवासिनी श्री महालक्ष्मी (अंबाबाई) मुळे जगभर प्रसिद्ध आहे। २७ सप्टेंबर २०२५ चा दिवस, जो शारदीय नवरात्रीच्या पाचव्या दिवशी ललिता पंचमी म्हणून साजरा होत आहे, कोल्हापूरच्या एका अनोख्या आणि भावपूर्ण परंपरेचा साक्षीदार बनेल—ती म्हणजे त्र्यंबोली यात्रा। या दिवशी, माता महालक्ष्मी 👑 आपल्या पालखीत बसून आपली सखी त्र्यंबोली देवी (टेंबलाई) ला भेटण्यासाठी त्र्यंबोली टेकडीवर जातात। हा केवळ एक धार्मिक मिरवणूक नाही, तर दोन देवींच्या स्नेह, शक्ती आणि विजयोत्सवाचे प्रतीक आहे।

1. यात्रेचे ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व
1.1. ललिता पंचमीचा पावन दिवस:

शारदीय नवरात्रीतील आश्विन शुक्ल पंचमी तिथीला ललिता पंचमी म्हणतात। या दिवशी माता अंबाबाई आपल्या पालखीतून मुख्य मंदिरापासून त्र्यंबोली टेकडीपर्यंत प्रवास करतात। 🔔

हा दिवस स्कंदमातेच्या पूजेचाही असतो, ज्यामुळे शक्तीची दिव्यता अधिक वाढते।

1.2. महालक्ष्मी आणि त्र्यंबोलीची कथा:

पौराणिक कथेनुसार, जेव्हा कोल्हासुर राक्षसाचा पुत्र कामाक्ष त्रास देत होता, तेव्हा त्र्यंबोली देवीने त्याचा वध केला। महालक्ष्मी, ज्या कामाक्षाच्या वधानंतर विजयोत्सव साजरा करत होत्या, त्र्यंबोलीला आमंत्रण द्यायला विसरल्या।

त्र्यंबोली देवी रुसून मंदिरापासून दूर, टेकडीवर स्थायिक झाल्या। त्यांचा राग शांत करण्यासाठी, स्वतः महालक्ष्मी दरवर्षी या दिवशी आपल्या सखीला भेटायला जातात। 🤝

2. त्र्यंबोली यात्रेतील प्रमुख विधी
2.1. पालखी प्रस्थान आणि स्वागत:

महालक्ष्मी (अंबाबाई) च्या उत्सव मूर्तीला पालखीत विराजमान करून, भव्य शाही लवाजमा आणि पारंपरिक वाद्यांसह मंदिरातून बाहेर काढले जाते। 🎶

संपूर्ण मार्गावर भक्त सुंदर रांगोळ्या 🎨 आणि फुलांचे गालिचे अंथरतात आणि पालखीचे आरतीने स्वागत करतात।

2.2. कोहळा भेदन (कुष्मांड छेदन) विधी:

त्र्यंबोली टेकडीवर पोहोचल्यावर, कामाक्ष राक्षसाच्या वधाचे प्रतीक म्हणून कोहळ्याची (भोपळा किंवा कद्दू) बळी दिली जाते। 🔪

हा विधी शक्तीद्वारे आसुरी शक्तींच्या नाशाचे प्रतीक आहे, जो एका कुमारिकेने (लहान मुलीने) संपन्न केला जातो।

3. भक्ती, श्रद्धा आणि उत्सवाचे वातावरण
3.1. भाविकांचा उत्साह:

यात्रेत कोल्हापूर आणि आसपासचे हजारो भक्त भगवे ध्वज घेऊन सहभागी होतात। "अंबाबाई की जय!" च्या जयघोषाने संपूर्ण शहर निनादून उठते। 🙏

भक्तांमध्ये फटाक्यांची आतषबाजी 💥 आणि पारंपरिक ढोल-ताशांचा जबरदस्त उत्साह दिसून येतो।

3.2. प्रसाद आणि नैवेद्य:

या यात्रेत भक्त देवीला नव्या पाण्याचे (आषाढात नदीत आलेल्या नवीन जलाचे) नैवेद्य आणि प्रसाद अर्पण करतात। 🍚

परंपरेनुसार, या यात्रेदरम्यान मटण वाटे (मांसाहारी नैवेद्य) अर्पण करण्याचीही प्रथा आहे, जी कोल्हापूरच्या प्राचीन ग्रामदेवता परंपरेचे दर्शन घडवते।

4. शक्तीपीठांचा संगम
4.1. करवीर आणि त्र्यंबोली:

ही यात्रा करवीर शक्तिपीठाचे (महालक्ष्मी) आणि त्र्यंबोलीचे (टेंबलाई) मिलन दर्शवते, जे सूचित करते की सर्व देवी शक्ती एकमेकांशी जोडलेल्या आहेत।

भक्तांना एकाच दिवशी दोन प्रमुख देवींचा आशीर्वाद मिळतो।

5. सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व
5.1. एकता आणि समरसता:

ही यात्रा जात-पात विसरून, सर्वांना एकत्र आणून सामुदायिक एकता 🤝 मजबूत करते।

शहरातील विविध पेठा (मोहल्ले) आणि तालीम मंडळे (आखाडे) एकत्र येऊन यात्रेचे आयोजन करतात।

5.2. पारंपरिक कलेचे प्रदर्शन:

संपूर्ण रस्त्यात पारंपरिक लोकनृत्य, भजन आणि संगीताचे प्रदर्शन होते, जे महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक वारसाला जिवंत ठेवते। 🎭

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.09.2025-शनिवार.
===========================================