श्रीमद्भगवद्गीता-अध्याय २:-श्लोक-३३.-अथ चेत्त्वमिमं धर्म्यं सङ्ग्रामं न करिष्यसि

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-३३. :-

अथ चेत्त्वमिमं धर्म्यं सङ्ग्रामं न करिष्यसि ।
ततः स्वधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापमवाप्स्यसि ॥

🔷 श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय २: सांख्ययोग – श्लोक ३३
(Marathi Detailed Commentary with भावार्थ, अर्थ, विवेचन, उदाहरण, आरंभ, समारोप आणि निष्कर्ष)

🕉� श्लोक (Shloka 2.33):

अथ चेत्त्वमिमं धर्म्यं सङ्ग्रामं न करिष्यसि ।
ततः स्वधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापमवाप्स्यसि ॥

✨ श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):

जर तू (अर्जुन) हा धर्मयुक्त युद्ध (स्वधर्माचे पालन) केला नाहीस, तर तू आपला स्वधर्म व कीर्ती गमावशील आणि त्यानंतर पापाचाच भागीदार ठरशील.

📖 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

या श्लोकात भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला युद्ध करण्याची प्रेरणा देताना स्वधर्म (स्वतःचा धर्म) आणि कीर्ती (सन्मान) यांचे महत्व सांगतात. युद्ध न करणे म्हणजे आपल्या क्षत्रिय धर्माचे त्याग करणे, आणि त्यामुळे अर्जुनाला कीर्तीही गमवावी लागेल. अशाप्रकारे, आपली नैतिक आणि सामाजिक जबाबदारी न पाळणारा मनुष्य पापाचाच भागीदार होतो.

श्रीकृष्ण इथे फक्त बाह्य युद्धाबद्दल बोलत नाहीत, तर त्यांनी कर्तव्याच्या युद्धाला नकार देणाऱ्याचे आत्मिक आणि सामाजिक अधःपतन याकडे लक्ष वेधले आहे. हे युद्ध धर्मासाठी आहे, अन्यायाच्या विरोधात आहे – त्यामुळे त्याला टाळणे म्हणजे अधर्मालाच पाठिंबा देणे होईल.

🧠 श्लोकाचे विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Vistrut Vivechan):
🔹 1. 'धर्म्यं संग्रामम्' – म्हणजे काय?

'धर्म्य' म्हणजे नैतिक, कर्तव्यनिष्ठ. अर्जुन क्षत्रिय आहे, आणि युद्धात उभा आहे ते देखील अधर्माविरुद्ध. त्यामुळे त्याचे युद्ध म्हणजे धर्माचाच भाग. युद्ध जरी क्रूर वाटले, तरी इथे ते धर्मासाठी, न्यायासाठी आहे.

🔹 2. 'स्वधर्म' – व्यक्तीचा स्वतःचा नैतिक धर्म

स्वधर्म म्हणजे प्रत्येक व्यक्तीच्या जीवनातील त्याचे सामाजिक, वैयक्तिक आणि आध्यात्मिक कर्तव्य. अर्जुनाचे स्वधर्म आहे – युद्ध करून अधर्माचा नाश करणे.

🔹 3. 'कीर्ति' – समाजातील सन्मान

अर्जुन जर युद्ध टाळेल, तर लोक त्याला कायर, पलायनवादी समजतील. त्यामुळे त्याची वीरता, यश आणि कीर्ती सर्व गमावली जाईल.

🔹 4. 'पापमवाप्स्यसि' – हे पाप का ठरेल?

कर्तव्य टाळणे, अन्यायाचा प्रतिकार न करणे, हे केवळ चूकच नाही, तर ते पाप आहे. पाप म्हणजे आत्मिक अधोगती, नीतीचा ऱ्हास. अर्जुनाला युद्ध न करण्याची प्रेरणा आलेली आहे ती माया, मोह, आणि संदेहातून – आणि त्यात अडकणे म्हणजे आत्म्याच्या विकासाच्या मार्गावर पाय ठेवणे.

📌 उदाहरणासहित (Udaharana Sahit):

उदा. एखादा डॉक्टर समोर रुग्ण मृत्यूच्या टोकावर आहे, पण डॉक्टर स्वतःच्या भावनिक अशांततेमुळे उपचार करण्यास नकार देतो – तर ती कर्तव्यच्युतता आहे. हेच इथे अर्जुनाच्या संदर्भात आहे. ज्या वेळी कर्तव्य पालन सर्वांत आवश्यक असते, तेव्हा त्यातून मागे हटणे हेच पाप ठरते.

🪔 आरंभ (Arambh):

श्रीमद्भगवद्गीतेतील हा श्लोक युद्धभूमीवरील एका अत्यंत निर्णायक क्षणाचा भाग आहे. अर्जुन मोहग्रस्त झाला आहे, त्याच्या मनात नातेवाईकांविरुद्ध युद्ध करण्याचा संकोच आहे. श्रीकृष्ण त्याला वेदांताच्या आणि कर्मयोगाच्या आधारे बोध देत आहेत.

🧾 समारोप (Samarop):

भगवान श्रीकृष्ण यांनी इथे फक्त अर्जुनालाच नव्हे, तर सर्व मानवांना एक सार्वकालिक तत्त्व सांगितले आहे – की कर्तव्याचा त्याग करणे हेच खरे पाप आहे. हे श्लोक आजच्या काळातसुद्धा लागू होतात. सामाजिक, पारिवारिक किंवा व्यावसायिक जबाबदाऱ्या टाळणं – हे आत्मघातकी असते.

🧘�♂️ निष्कर्ष (Nishkarsha):

➡ कर्तव्यच्युतता = आत्मघात
➡ धर्म म्हणजे केवळ पूजा नव्हे, तर जबाबदारी स्वीकारणेही आहे
➡ कीर्ती ही कर्तव्यपालनातूनच मिळते
➡ शिवाय, अधर्माविरुद्ध उभे राहणे हेच खरे धर्म आहे

हाच श्रीमद्भगवद्गीतेचा संदेश आहे – कर्तव्य, सत्य आणि धर्माच्या रक्षणासाठी निःसंकोचपणे उभे राहा.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.09.2025-रविवार.
===========================================