रांजणगाव देवी यात्रा - नेवासा: भक्ती, इतिहास आणि लोकआस्थेचा संगम 🙏🚩-1-

[Atul Kaviraje]

रांजणगाव देवी यात्रा-नेवासा, जिल्हा-नगर-

रांजणगाव देवी यात्रा - नेवासा: भक्ती, इतिहास आणि लोकआस्थेचा संगम 🙏🚩-

दिनांक: 28 सप्टेंबर, रविवार

महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यामध्ये, पवित्र प्रवरा नदीच्या काठावर वसलेले नेवासा हे ऐतिहासिक तीर्थक्षेत्र आपल्या धार्मिक महत्त्वासाठी प्रसिद्ध आहे. येथील रांजणगाव देवी यात्रा, जी स्थानिक पातळीवर म्हाळसा देवी यात्रा म्हणून ओळखली जाते, भक्ती, लोकआस्था आणि शतकानुशतके चालत आलेल्या परंपरांचे एक जिवंत उदाहरण आहे. हा उत्सव विशेषतः नवरात्रीच्या काळात आयोजित केला जातो, जेव्हा संपूर्ण परिसर देवीच्या जयघोषाने निनादून जातो.

1. तीर्थक्षेत्र आणि स्थळाची ओळख (Introduction to the Pilgrimage Site) 🗺�
1.1. ठिकाण: नेवासा शहर, अहमदनगर जिल्ह्यात असलेले एक महत्त्वाचे धार्मिक स्थळ आहे. हे ठिकाण संत ज्ञानेश्वर महाराजांनी 'ज्ञानेश्वरी' ग्रंथाची रचना केल्यामुळेही प्रसिद्ध आहे.

1.2. देवीचे स्वरूप: येथील मुख्य देवी म्हाळसा देवी आहेत, ज्यांना भगवान खंडोबांची (ज्यांना 'जेजुरीचा राजा' देखील म्हणतात) पत्नी आणि देवी पार्वतीचा अवतार मानले जाते.

1.3. यात्रेचा काळ: ही यात्रा प्रामुख्याने नवरात्रीमध्ये (आश्विन महिन्यात), विशेषतः घटस्थापनेनंतर, मोठ्या प्रमाणावर आयोजित केली जाते.

2. म्हाळसा देवी: देवी पार्वतीचा अवतार (Mhalasa Devi: Incarnation of Goddess Parvati) 💖
2.1. जन्म आणि संबंध: पौराणिक कथेनुसार, रांजणगाव देवी (म्हाळसा देवी) यांचे जन्मस्थान नेवासा मानले जाते, म्हणून याला म्हाळसा देवीचे माहेर म्हटले जाते.

2.2. खंडोबाशी संबंध: म्हाळसा देवी आणि खंडोबा यांच्या विवाहाची कथा प्रचलित आहे. ही देवी शिव-पार्वतीच्या एकत्रित आशीर्वादाचे आणि लोकदेवतेच्या शक्तीचे प्रतीक आहे.

2.3. 'खंडोबाची सासुरवाडी': या कारणामुळे भक्तगण नेवाशाला अत्यंत श्रद्धेने 'खंडोबाची सासुरवाडी' (खंडोबाचे सासर) असेही म्हणतात.

3. मंदिराची रचना आणि वास्तुकला (Temple Architecture and Structure) 🏰
3.1. प्राचीनता: रांजणगाव देवीचे मंदिर आपल्या प्राचीनतेसाठी आणि पारंपरिक हेमाडपंथी किंवा मराठा शैलीतील वास्तुकलेसाठी प्रसिद्ध आहे.

3.2. मंदिर परिसर: मंदिर परिसर अत्यंत विशाल आणि भव्य आहे. यामध्ये देवी म्हाळसा यांच्यासोबतच इतर देव-देवतांच्या मूर्तीही स्थापित आहेत.

3.3. देवऋषी नारद मुनींचा संबंध: स्थानिक मान्यतेनुसार, या तीर्थक्षेत्राला देवऋषी नारद मुनींचा सहवास लाभला आहे आणि येथे त्यांचीही पूजा केली जाते.

4. यात्रेचे भक्तिमय स्वरूप (Devotional Nature of the Yatra) 🎶
4.1. शक्ती पूजा: नवरात्रीच्या नऊ दिवसांत देवीची शक्ती रूपात पूजा केली जाते, ज्यात विशेष अलंकरण आणि आरत्या होतात.

4.2. लोकगीत आणि भजन: यात्रेदरम्यान भक्तगण पारंपरिक भजन, गोंधळ (देवीचे गुणगान करणारे लोकनृत्य) आणि लोकगीते गात येतात, ज्यामुळे वातावरण भक्तिमय होते.

4.3. दीपमाळ: मंदिर परिसर आणि आजूबाजूचा परिसर हजारो दिव्यांनी सजवला जातो, ज्यामुळे अद्भुत दिव्य प्रकाश पसरतो. ✨

5. पारंपरिक विधी आणि अनुष्ठान (Traditional Rites and Rituals) 🔔
5.1. काकड आरती: ब्रह्ममुहूर्तावर देवीची काकड आरती होते, ज्यात मोठ्या संख्येने भक्त सहभागी होतात.

5.2. महापूजा आणि नैवेद्य: दिवसभर देवीची महापूजा केली जाते आणि विविध प्रकारचे पारंपरिक नैवेद्य (भोग) अर्पण केले जातात.

5.3. भंडारा: यात्रेदरम्यान भाविकांसाठी मोठ्या प्रमाणात अन्नदान (भंडारा) आयोजित केला जातो, जो सामाजिक एकोप्याचे दर्शन घडवतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.09.2025-रविवार.
===========================================