श्रीमद्भगवद्गीता-अध्याय २:-श्लोक-३४:-अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम्

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-३४:-

अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम्‌ ।
सम्भावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते ॥

🕉� श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय २ – श्लोक ३४
🔸 मूल संस्कृत श्लोक:

अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम् ।
सम्भावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते ॥

📜 श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):

"सर्व भूतं (लोक) तुझी अकीर्ति म्हणजेच निंदा, अपकीर्ती, कायमस्वरूपी (कधीही न मिटणारी) बोलतील.
आणि ज्याची प्रतिष्ठा आहे, अशा प्रतिष्ठित पुरुषासाठी अपकीर्ती ही मृत्यूपेक्षाही अधिक वेदनादायक असते."

📘 श्लोकाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

या श्लोकात भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला सांगतात की, जर तू युद्ध न लढता पळून गेलास, तर केवळ पराभवच नव्हे तर तुझी ख्याती, प्रतिष्ठा, मान-सन्मान सुद्धा नष्ट होतील. लोक तुझ्या पराक्रमाबद्दल नव्हे तर तुझ्या भीतीबद्दल, पलायनाबद्दल कायम बोलतील.

युद्धभूमीतून पळणे हे एक योद्ध्याच्या प्रतिष्ठेला कलंक लावणारे असते. लोक अशा माणसाच्या मागे कायम अपकीर्तीची कथा रचतात. समाजात मान मिळवलेला, प्रतिष्ठा असलेला माणूस जर कर्तव्य टाळतो, भीतीपोटी मागे हटतो, तर त्याची निंदा मृत्यूपेक्षाही भयंकर असते. कारण मृत्यू एकदाच होतो, पण अकीर्ती सतत जगत राहते.

🧠 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
🔹 1. "अकीर्तिं चापि भूतानि"

संपूर्ण लोक (भूतानि) तुझी निंदा करतील. येथे "भूतानि" म्हणजे मानवजातीतील सर्व प्राणी, समाज. समाजात जगणे हे प्रतिष्ठेवर अवलंबून असते.
युद्धातून पलायन केल्यास अर्जुनाची कीर्ती धुळीस मिळेल आणि लोक त्याला एक भयभीत योद्धा म्हणून ओळखतील.

🔹 2. "कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम्"

"तेरी अकीर्ति अमर होईल" – म्हणजेच ती अकीर्ती विसरण्यात येणार नाही, ती कधीही नष्ट होणार नाही.
शत्रू, मित्र, आणि पुढील पिढ्या सुद्धा त्याची निंदा करतील.

🔹 3. "सम्भावितस्य च अकीर्तिः"

जो "सम्माननीय" आहे, "मान-सन्मान प्राप्त" आहे, त्याच्यासाठी ही अकीर्ती म्हणजे अत्यंत लाजीरवाणी बाब आहे. अर्जुन एक वीर योद्धा आहे, त्याची समाजात प्रतिष्ठा आहे, आणि अशा व्यक्तीसाठी निंदा म्हणजे मोठे दुख आहे.

🔹 4. "मरणादतिरिच्यते"

मृत्यूपेक्षाही वाईट गोष्ट म्हणजे अपकीर्ती. कारण मृत्यू एका क्षणापुरता असतो, पण अकीर्ती ही संपूर्ण आयुष्यभर आणि इतिहासात टिकून राहते.

🌿 उदाहरणांसहित स्पष्टता (Examples):

प्राचीन उदाहरण: रामायणातील केवट छोटा असूनही त्याने श्रीरामाची सेवा निस्वार्थ भावनेने केली, म्हणून आजही त्याचा सन्मान होतो. परंतु कैकेयी, जिच्या कृतीमुळे रामाला वनवास मिळाला, तिची अकीर्ती अजूनही आहे.

आधुनिक उदाहरण: जर एखादा सैनिक रणांगणावरून भीतीने पळाला, तर समाज त्याला 'भेकड' म्हणून ओळखतो. त्याचे साहस विसरले जाते, पण पलायन लक्षात ठेवले जाते.

🧾 आरंभ (Arambh):

या श्लोकाचा प्रारंभ अर्जुनाच्या मानसिक अवस्थेला उत्तर देण्यासाठी केला आहे. अर्जुन युद्ध करण्यास नकार देतो आहे. त्याच्या शोकग्रस्त, मोहग्रस्त मनाला झटका देण्यासाठी भगवान श्रीकृष्ण हे शब्द वापरतात.

🔚 समारोप (Samarop):

या श्लोकात भगवंत अर्जुनाला कर्तव्याच्या मार्गावरून हटू नये यासाठी प्रोत्साहित करत आहेत. प्रतिष्ठा, कीर्ती ही सहज मिळत नाही, आणि ती नष्ट झाली तर ती पुन्हा मिळवणे अत्यंत कठीण असते.

✅ निष्कर्ष (Nishkarsha):

या श्लोकातून आपल्याला शिकायला मिळते की:

समाजात प्रतिष्ठा टिकवण्यासाठी कर्तव्याचे पालन करणे आवश्यक आहे.

अपकीर्ती म्हणजे एक प्रकारचा मानसिक मृत्यूच आहे.

वीरता ही केवळ शस्त्राने नव्हे तर आत्मबलाने, कर्तव्यनिष्ठेने सिद्ध होते.

📎 समारोपात्मक विधान:

श्रीकृष्ण अर्जुनाला फक्त युद्धात उतरायला सांगत नाहीत, तर कर्तव्याचे महत्व, मानसिक धैर्य, आणि कीर्तीचे संरक्षण यांची जाणीव करून देतात. आपले जीवनही जबाबदाऱ्या, कीर्ती आणि आत्मसन्मान यांच्यावर उभे असते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.09.2025-सोमवार.
===========================================