श्रीमद्भगवद्गीता-अध्याय २:-श्लोक-३५:-भयाद्रणादुपरतं मंस्यन्ते त्वां महारथाः-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-३५:-

भयाद्रणादुपरतं मंस्यन्ते त्वां महारथाः ।
येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम्‌ ॥

श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय २: सांख्ययोग – श्लोक ३५
(Shrimad Bhagavad Gita – Chapter 2: Sankhya Yoga – Shloka 35)

🌿 श्लोक (Sanskrit Original):

भयाद्रणादुपरतं मंस्यन्ते त्वां महारथाः ।
येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम्‌ ॥

📚 प्रत्येक श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth – Meaning in Marathi):

"रानात भीतीपोटी न लढता परत फिरलेल्या तुला महायोद्धे दुर्बल समजतील. ज्यांच्याकडून तुला सन्मान मिळालेला आहे, त्यांच्यापुढे तू लाजिरवाणा ठरशील."

🔍 श्लोकाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth – Deep Meaning / Essence in Marathi):

या श्लोकात श्रीकृष्ण अर्जुनाच्या मानसिक स्थितीवर प्रभाव टाकण्यासाठी त्याला सामाजिक प्रतिष्ठेचा संदर्भ देत आहेत. अर्जुन ज्या कौरव-पांडवांच्या समोर महायोद्धा म्हणून ओळखला जातो, तो जर युद्धभूमीतून माघार घेतो, तर इतर महायोद्धे – द्रोण, भीष्म, कर्ण, अश्वत्थामा वगैरे – त्याचं आकलन 'भीतीपोटी पळाला' असं करतील.

त्याचबरोबर, ज्या लोकांनी आजवर अर्जुनाला "महान योद्धा" मानले आहे, त्याच लोकांच्या दृष्टीनं अर्जुनाची प्रतिमा लहान होईल, त्याचा सन्मान गमावेल. श्रीकृष्ण सांगतात की, फक्त तुझ्या व्यक्तिगत भावनांमुळे (कुटुंबप्रेम, करुणा) जर तू कर्तव्य सोडून चाललास, तर तुझं यश, कीर्ती, आणि वीरता साऱ्यांचं अवमूल्यन होईल.

हा श्लोक 'धर्म' आणि 'कर्तव्य' या दोन संकल्पनांवर प्रकाश टाकतो, आणि "प्रतिष्ठेचा प्रश्न" उठवून अर्जुनाच्या मनात कर्तव्यबुद्धी जागवतो.

📌 संदर्भ (Contextual Understanding):

अर्जुनाचा मानसिक संघर्ष: युद्धभूमीत अर्जुन आपल्या बंधू, गुरु, आप्त यांच्याशी लढण्याच्या विचाराने विचलित झाला आहे.

कृष्णाची भूमिका: कृष्ण त्याच्या शंका दूर करत आहेत. एक मार्गदर्शक, सखा व तत्वज्ञ म्हणून, कृष्ण अर्जुनास भावनिक दृष्टिकोनातून व सामाजिक दृष्टिकोनातून समजावून सांगतात.

हा श्लोक 'लोकमत' या संकल्पनेचा उपयोग करतो: "तू जर माघार घेतलीस, तर लोक काय म्हणतील?" ही भावना एक प्रकारे अर्जुनाच्या 'स्वाभिमानाला' आव्हान देणारी ठरते.

🧠 तात्त्विक विश्लेषण (Philosophical Analysis):

कर्तव्यपालन: कर्मयोगाचा मूलमंत्र आहे – कर्तव्याचे पालन कर, फळाची चिंता नको.

कीर्ती व आत्मसन्मान: समाजामध्ये मिळालेली कीर्ती ही सहज मिळत नाही; ती टिकवून ठेवण्याची जबाबदारीसुद्धा आपल्या कर्तव्यात येते.

भीतीवर मात: अर्जुनाच्या अंतर्मनातील भीती व मोह दूर करून त्याला युद्धाच्या मार्गावर परत आणणे हे कृष्णाचं उद्दिष्ट आहे.

सामाजिक जबाबदारी: केवळ वैयक्तिक भावनांनुसार वागणे हे क्षत्रियधर्माला धरून नाही. समाजाच्या अपेक्षा आणि आपल्या भूमिकेचा योग्य विचार आवश्यक आहे.

🔁 उदाहरण सहित (With Examples):

उदाहरण 1: जसे एखादा डॉक्टर अत्यंत गंभीर रुग्णावर शस्त्रक्रिया करताना भावनिक होऊन माघार घेतल्यास, त्याचा वैद्यकीय सन्मान धोक्यात येतो. त्याने वैयक्तिक भावनांपेक्षा कर्तव्य महत्त्वाचे मानावे लागते.

उदाहरण 2: जर एखादा सेनापती युद्धाच्या क्षणी आपल्या भावनांना बळी पडून परत फिरला, तर शत्रू आणि समाज त्याला कायर समजतील – त्याच्या वीरतेवर प्रश्नचिन्ह उमटेल.

📝 आरंभ – समारोप – निष्कर्ष (Introduction – Conclusion – Summary):
🌱 आरंभ (Introduction):

श्रीमद्भगवद्गीता हा केवळ धार्मिक ग्रंथ नाही, तर तो जीवनाचं तत्त्वज्ञान सांगणारा मार्गदर्शक आहे. दुसऱ्या अध्यायात, भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाच्या मनातील द्वंद्वाला उत्तर देतात.

🔚 समारोप (Conclusion):

हा श्लोक "कर्तव्य, कीर्ती आणि समाजातील प्रतिष्ठा" यांचं संतुलन कसं राखावं हे शिकवतो. कृष्ण कधी तत्त्वज्ञानाच्या माध्यमातून तर कधी भावनात्मक आवाहन करत अर्जुनाला कर्तव्यपथावर आणू पाहतात.

📌 निष्कर्ष (Summary/Inference):

कर्मयोग म्हणजे भावनांवर मात करून, निस्वार्थ भावनेनं कर्तव्य बजावणं.
श्लोक ३५ हे दाखवतो की, आपल्या कृतीचं सामाजिक आणि नैतिक मूल्य किती महत्त्वाचं आहे. अर्जुनाला युद्धाकडे पाठ फिरवणं म्हणजे केवळ एक चूक निर्णय नाही, तर सामाजिक प्रतिष्ठेचा अपमानसुद्धा ठरतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.09.2025-मंगळवार.
===========================================