संत सेना महाराज-कृष्ण सुखा मीनल्या अवघ्या सुंदरी-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

कडवे दुसरे: "लाज मोहमय शंका दवडिलया दुरी॥"
अर्थ (Arth):

लाज: लोकनिंदा, समाजाचे नियम, संकोच, भीती.

मोहमय शंका: मोहाने भरलेल्या (मायेने निर्माण केलेल्या) सर्व शंका, मनातील अविश्वास, द्वैताची भावना, अज्ञान.

दवडिलया दुरी: दूर सारल्या, पूर्णपणे सोडून दिल्या, त्यांचा त्याग केला.

संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Sampurna Vistrut ani Pradirgh Vivechan):

ही ओळ भक्तीमार्गातील अडथळ्यांवर आणि त्यांचा त्याग केल्यावर भक्ताला मिळणाऱ्या पूर्ण स्वातंत्र्यावर प्रकाश टाकते. श्रीकृष्णाशी मिलन साधण्यासाठी गोपींनी सांसारिक बंधनं झुगारून दिली. 'लाज' हे देहाभिमानाचे प्रतीक आहे. 'मोहमय शंका' हे मायेमुळे उत्पन्न झालेले अज्ञान आणि द्वैत बुद्धीचे प्रतीक आहे.

जेव्हा भक्त ईश्वराच्या भक्तीत पूर्णपणे स्थिर होतो, तेव्हा त्याला लोक काय म्हणतील याची लाज वाटत नाही. 'हे खरं की खोटं?', 'मी पात्र आहे की नाही?' अशा मोहमय शंका त्याला त्रास देत नाहीत. त्याने या सर्व गोष्टींना आपल्या जीवनातून 'दवडिले दुरी' आहे. याचा अर्थ, भक्तीच्या प्रबळ ओघात त्याने भौतिक जगाचे सर्व नियम आणि मानसिक अडथळे टाकून दिले आहेत. हीच निवृत्तीची आणि परमार्थिक धैर्याची पराकाष्ठा आहे.

उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit):
भक्त प्रल्हाद किंवा भक्त मीराबाई यांचे उदाहरण घ्या. मीराबाईने राजघराण्यात असूनही कृष्णाच्या भक्तीसाठी समाजाची, कुटुंबाची लाज आणि लोकनिंदेची भीती पूर्णपणे सोडून दिली. विष प्यायले तरी त्या शंकेला तिच्या मनात जागा नव्हती. कारण तिने आपले सर्वस्व कृष्णाला समर्पित केले होते. त्याचप्रमाणे, गोपींनी आपली सर्व लौकिक बंधने तोडून केवळ कृष्णसुखाला प्राप्त केले.

आरंभ (Arambh), समारोप (Samarop) आणि निष्कर्ष (Nishkarsha)
आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराजांचा हा अभंग निर्गुण-सगुण भक्तीचा समन्वय साधतो. परमेश्वराच्या मधुर रूपाचे (कृष्णाचे) वर्णन करताना, ते भक्ताच्या अंतिम मुक्तीच्या स्थितीचे निरूपण करतात. या दोन ओळी जीवात्म्याच्या शुद्धीकरणाची आणि परमानंद प्राप्तीची प्रक्रिया थोडक्यात पण अत्यंत प्रभावीपणे स्पष्ट करतात. हा अभंग भक्ताला सांगतो की, ईश्वराच्या प्राप्तीसाठी जगातील सर्व मोह, शंका आणि बंधने सोडावी लागतात.

समारोप (Conclusion)
"कृष्ण सुखा मीनल्या अवघ्या सुंदरी। लाज मोहमय शंका दवडिलया दुरी॥" या ओळी भक्तीमार्गाची अंतिम सिद्धी दाखवतात. जेव्हा भक्त आपल्या सर्व अहंकाराचा, लौकिक नियमांचा आणि अज्ञानाचा त्याग करतो, तेव्हा त्याला परमेश्वर-मिलनाचा शाश्वत आनंद प्राप्त होतो. हा केवळ एक अभंग नसून, स्वतंत्र आणि निर्भय भक्तीचा उद्घोष आहे.

निष्कर्ष (Summary/Inference)
संत सेना महाराजांनी या अभंगातून असा निष्कर्ष दिला आहे की, खरा आनंद (कृष्ण सुख) प्राप्त करण्यासाठी लाज (सामाजिक बंधन) आणि मोहमय शंका (मायेमुळे येणारे अज्ञान) हे दोन मुख्य अडथळे आहेत, जे पूर्णपणे दूर करणे आवश्यक आहे. भक्तीच्या मार्गावर पूर्ण समर्पण हीच यशाची गुरुकिल्ली आहे. जोपर्यंत भक्त पूर्णपणे विरक्त आणि समर्पित होत नाही, तोपर्यंत त्याला हा अखंड परमानंद अनुभवता येणार नाही. हा अभंग संपूर्ण आत्मसमर्पणाचे महत्त्व स्पष्ट करतो.
 
सेनाजींची ही संपूर्ण गवळण हास्यरसात अडकल्याने ती अतिशय अतिशयोक्तीपूर्ण असून मनोरंजक वाटते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.09.2025-मंगळवार.
===========================================