हनुमान आणि त्यांचे 'मुक्ती' आणि 'करुणा' चे तत्त्वज्ञान-

[Atul Kaviraje]

हनुमान आणि त्यांचे 'मुक्ती' आणि 'करुणा' चे तत्त्वज्ञान-

हनुमान आणि त्यांचे 'मुक्ती' आणि 'करुणा' चे तत्त्वज्ञान: मराठी कविता-

1. पहिला चरण
पवनपुत्र हनुमान हे, मुक्तीचे आधार।
दास-भाव ही मोक्ष आहे, करुणेचा सार।।
राम नामाच्या शक्तीने, तुटते प्रत्येक बंधन।
अहंकार सोडून, होते आत्म-मंथन।।

(मराठी अर्थ): पवनपुत्र हनुमान मुक्तीचे आधार आहेत. त्यांच्यासाठी दास-भाव (सेवकवृत्ती) हाच मोक्ष आहे आणि करुणा हाच जीवनाचा सार आहे. राम नामाच्या शक्तीने प्रत्येक बंधन तुटते. अहंकार सोडल्यानेच आत्म-चिंतन होते.

2. दुसरा चरण
बळ-बुद्धी आणि ज्ञानाची, अद्भुत त्रिवेणी धार।
सेवेचा मार्ग निवडला, अहंकार टाकून दूर।।
जपतात नेहमी श्री रामांना, मनात अखंड प्रेम।
जीवनाचे हे तत्त्वज्ञान, सर्वात श्रेष्ठ नियम।।

(मराठी अर्थ): तुम्ही बळ, बुद्धी आणि ज्ञानाची अद्भुत त्रिवेणी धारा आहात. अहंकाराला दूर करून तुम्ही सेवेचा मार्ग निवडला. तुम्ही नेहमी श्री रामांचा जप करता, मनात अटूट प्रेम आहे. जीवनाचे हे तत्त्वज्ञान सर्वात श्रेष्ठ नियम आहे.

3. तिसरा चरण
लंकेत जाऊन सीतेला, दिला प्रभूंचा संदेश।
प्रत्येक दुःखी जीवाचा, दूर करतात क्लेश।।
संजीवनी बूटी आणून, दिले लक्ष्मणाला जीवन।
परोपकाराची मूर्ती, करुणेने भरलेले तन।।

(मराठी अर्थ): तुम्ही लंकेत जाऊन सीतेला प्रभू रामाचा संदेश दिला. तुम्ही नेहमी प्रत्येक दुःखी जीवाचे कष्ट दूर करता. संजीवनी बूटी आणून तुम्ही लक्ष्मणाला जीवनदान दिले. तुम्ही परोपकाराची मूर्ती आहात, तुमचे शरीर करुणेने भरलेले आहे.

4. चौथा चरण
विनयाने जिंकले तुम्ही, प्रत्येक एक युद्ध।
नम्रतेच्या वाटेवर, राहतात नेहमी शुद्ध।।
शरणागती च्या भावात, समर्पण आहे पूर्ण।
ईश्वरावरचा विश्वास ही, मुक्तीची मजुरी।।

(मराठी अर्थ): तुम्ही नम्रतेने प्रत्येक युद्ध जिंकले. नम्रतेच्या मार्गावर चालणारे नेहमी शुद्ध राहतात. शरणागतीच्या भावात पूर्ण समर्पण आहे. ईश्वरावरचा विश्वास हेच मुक्तीचे फळ आहे.

5. पाचवा चरण
सुग्रीव असो वा विभीषण, दिली सर्वांना साथ।
प्रत्येक पीडिताच्या डोक्यावर, ठेवला करुणेचा हात।।
कर्म केले निष्कामच, फळाची नव्हती इच्छा।
हेच मुक्तीचे सूत्र आहे, जीवनातील सांत्वन।।

(मराठी अर्थ): सुग्रीव असो वा विभीषण, तुम्ही सर्वांना साथ दिली. प्रत्येक पीडिताच्या डोक्यावर तुम्ही करुणेचा हात ठेवला. तुम्ही निष्काम कर्म केले, फळाची इच्छा ठेवली नाही. हेच मुक्तीचे सूत्र आहे, जे जीवनात सांत्वन देते.

6. सहावा चरण
आशेची मुद्रिका दिली, निराशेच्या क्षणात।
धैर्याची शिकवण मिळाली, प्रत्येक कठीण प्रयत्नात।।
ज्ञानाची ज्योत जागवून, मिळाले स्वतःचे धाम।
जीवन जगतच मुक्त आहात, जपून रामाचे नाम।।

(मराठी अर्थ): निराशेच्या क्षणी तुम्ही आशेची मुद्रिका (अंगठी) दिली. प्रत्येक कठीण प्रयत्नात आम्हाला धैर्याची शिकवण मिळाली. ज्ञानाची ज्योत जागवून तुम्ही स्वतःचे स्थान प्राप्त केले. रामाचे नाम जपत तुम्ही जीवन जगतानाच मुक्त आहात.

7. सातवा चरण
खरा पराक्रम सेवा आहे, प्रेम हेच कल्याण।
हनुमानाचे हे तत्त्वज्ञान, सर्वात मोठे ज्ञान।।
जय बजरंगबली देवांची, जयजयकार असो।
प्रत्येक माणसाच्या हृदयात, मुक्तीचा दरवाजा उघडला असो।।

(मराठी अर्थ): खरी वीरता सेवा आहे, आणि प्रेम हेच कल्याण आहे. हनुमानाचे हे तत्त्वज्ञान सर्वात मोठे ज्ञान आहे. बजरंगबली देवांचा जयजयकार असो. प्रत्येक माणसाच्या हृदयात मुक्तीचा दरवाजा उघडावा.

--अतुल परब
--दिनांक-04.10.2025-शनिवार.
===========================================