श्रीमद्भगवद्गीता-अध्याय २:-श्लोक-४२:-यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

अध्याय २: सांख्ययोग-श्लोक-४२:-

यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः ।
वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ॥

श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग
श्लोक ४२
🔸 श्लोक (Sanskrit):

"यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः ।
वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ॥"

✅ श्लोकाचा अर्थ (SHLOK ARTH - Simple Translation in Marathi):

"हे पार्थ (अर्जुना), जे लोक ज्ञानी नाहीत, ते वेदांतील आकर्षक आणि मोहक शब्द (पुष्पित वाणी) बोलतात. ते वेदवाक्यांमध्येच रत असतात आणि 'याच्याशिवाय दुसरे काहीही नाही' असे म्हणत असतात."

📖 सखोल भावार्थ (Deep Essence / Sakhol Bhavarth in Marathi):

या श्लोकात भगवान श्रीकृष्ण वेदांतील कर्मकांड, यज्ञ, स्वर्गप्राप्ती यांसारख्या गोष्टींच्या आंधळ्या श्रद्धेवर टीका करतात.

"पुष्पितां वाचं" म्हणजे अशी वाणी जी आकर्षक आहे, पण ती फक्त वरवरची फुले आहे – फल नाही. काही लोक वेदांतील सुंदर पण कर्मकांडप्रधान गोष्टींमध्ये अडकलेले असतात. ते जीवनाचे अंतिम सत्य न समजता, फक्त वेदांतील यज्ञ, स्वर्ग, पुनर्जन्म या गोष्टींवर भर देतात.

"अविपश्चितः" म्हणजे जे खरे ज्ञान नसलेले, विवेकशून्य आहेत, ते या मोहक वचनांवर विश्वास ठेवतात आणि त्यांनाच अंतिम मानतात. अशा लोकांचा विश्वास असतो की फक्त यज्ञ-हवन, दान, तप या गोष्टींनीच स्वर्गप्राप्ती होईल आणि हाच अंतिम उद्देश आहे.

परंतु, भगवंत सांगतात की हे अंतिम सत्य नाही. यापलीकडे आत्मज्ञान, आत्मा, मोक्ष हे खरे ध्येय आहे. स्वर्ग ही फक्त एक टप्पा आहे, अंतिम ध्येय नाही.

🪔 प्रसंगाचा आरंभ (Introduction):

अर्जुनाच्या मनात धर्म, कर्तव्य, युद्ध आणि त्याच्या परिणामांबद्दल संभ्रम निर्माण झाला होता. भगवंत त्याला खरी जीवनमूल्यं समजावत आहेत. या श्लोकात ते अर्जुनाला सूचित करत आहेत की, फक्त कर्मकांडात गुंतून पडू नकोस.

✍️ प्रदिर्घ विवेचन (Detailed and Lengthy Elaboration):

या श्लोकातून भगवंत वेदांतील कर्मकांडविषयक भागांबाबत एक सूक्ष्म पण तीव्र टीका करत आहेत.

🌸 "पुष्पितां वाचं" – मोहक वाणीचे स्वरूप:

वेदांतील काही मंत्र, स्तोत्रे अत्यंत सुंदर आणि प्रभावी आहेत, परंतु त्यांचा उद्देश बहुधा भौतिक सुखप्राप्ती, स्वर्गप्राप्ती, यज्ञ फळाची आशा अशा गोष्टींवर केंद्रित असतो. त्यामुळे अशा वचनांना "पुष्पितं" म्हणजे फक्त फुले – सुगंधी पण अल्पायुषी – असे म्हटले आहे.

👀 "अविपश्चितः" – विवेकशून्य लोक:

हे लोक वेदांचे खरे तात्पर्य न समजता, केवळ कर्मकांडात गुंततात. त्यांना आत्मज्ञान, स्थितप्रज्ञता, मोक्ष – या गोष्टी परावर्तीत वाटतात.

🔁 "नान्यदस्तीति वादिनः" – इतर काहीच नाही म्हणणारे:

हे लोक म्हणतात की यज्ञ, हवन, दान, पुन्य – हेच सर्वस्व आहे. स्वर्गप्राप्ती हेच अंतिम ध्येय आहे. परंतु भगवंत सांगतात की या गोष्टी भ्रम आहेत. आत्मसाक्षात्कार हेच खरे ध्येय आहे.

🌿 उदाहरण (Example):

जसे एखादा विद्यार्थी फक्त शालेय परीक्षांचे मार्क्स मिळविण्यातच समाधानी राहतो आणि खरे ज्ञान मिळवण्याचा प्रयत्न करत नाही, तसेच वेदवादरती लोक स्वर्गसुख मिळविण्यातच अडकतात, पण आत्मज्ञान प्राप्त करण्याचा प्रयत्न करत नाहीत.

🧘 समारोप (Conclusion):

भगवंत इथे सांगतात की जीवनात केवळ कर्मकांड, स्वर्गाची आशा, यज्ञाचे फळ या गोष्टींमध्ये गुंतून न जाता, आत्मज्ञान, स्थितप्रज्ञता आणि मोक्ष याचा शोध घेणे अधिक आवश्यक आहे.

ते म्हणतात – फुलांच्या आकर्षणाला बळी पडू नकोस, फळाच्या ज्ञानाचा विचार कर.

🪷 निष्कर्ष (Final Summary / Nishkarsha):

या श्लोकातून भगवान श्रीकृष्ण सांगतात की कर्मकांडाच्या आकर्षक गोष्टींमध्ये अडकून न पडता, आत्मज्ञान आणि जीवनातील खरे तत्त्वज्ञान ओळखणे महत्त्वाचे आहे. फक्त यज्ञ, स्वर्ग, पुनर्जन्म या गोष्टी अंतिम नाहीत. मोक्ष – आत्माच्या मुक्तीचा मार्ग हेच अंतिम ध्येय आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.10.2025-मंगळवार.
===========================================