संत सेना महाराज-नामे तारिले अपार। महापापी दूराचार-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

संतांनी स्वतःला कवी म्हणवून घेतले आणि काव्य केले, असे कोणत्याही संताच्या बाबतीत दिसत नाही, त्यांनी स्वतःला प्रतिभावंत कवी म्हणून कविता लिहिलेली नाही. तर कवीच्या मनातील अकृत्रिम शुद्ध भाव असल्याने त्यांची

साधी रचना काव्यमय झालेली दिसते. त्यांच्या रचनेतून सहज अलंकार तयार होतात. सेनाजींच्या अनेक अभंगांमधून अनुप्रास, यमक यासारखे शब्दालंकार पाहावयास मिळतात.

     "नामे तारिले अपार। महापापी दूराचार।

     घेता नाम विठोबाचे। पर्वत जळती पापाचे॥

     जैसे मातेपाशी बाळ। सांगे जीवाचे सकळ || "

संत सेना महाराज - अभंग

"नामे तारिले अपार। महापापी दूराचार।

घेता नाम विठोबाचे। पर्वत जळती पापाचे॥

जैसे मातेपाशी बाळ। सांगे जीवाचे सकळ || "

आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक थोर संत आणि विठ्ठलाचे निस्सीम भक्त होते. त्यांच्या अभंगातून नामस्मरणाचे महत्व आणि भगवंताची कृपा सहजतेने प्रकट होते. प्रस्तुत अभंगात संत सेना महाराजांनी परमेश्वराच्या (विठोबाच्या) नामाच्या सामर्थ्याचे आणि भक्तांसाठी नाम किती आधारदायक आहे, याचे अत्यंत सोप्या आणि प्रभावी भाषेत वर्णन केले आहे. नामस्मरण हे कलियुगातील सर्वात सोपे आणि प्रभावी साधन आहे, हा त्यांच्या अभंगाचा मूळ संदेश आहे.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विवेचन (Meaning and Elaboration of Each Stanza)
हा अभंग तीन चरणांचा (कडव्यांचा) असून प्रत्येक चरणात नाममहिमा स्पष्ट केला आहे.

कडवे १: नामे तारिले अपार। महापापी दूराचार।
शब्दार्थ
नामे
तारिले
अपार
महापापी
दूराचार

सरळ अर्थ:
भगवंताच्या नामाने (नामस्मरणाच्या सामर्थ्याने) अगणित, असंख्य आणि मोठे पापी तसेच दुराचारी लोकसुद्धा उद्धार पावले आहेत.

विस्तृत विवेचन:
या चरणातून संत सेना महाराज नामस्मरणाची महती आणि व्यापकता सांगतात. त्यांचा भर 'अपार' आणि 'महापापी दूराचार' या शब्दांवर आहे. याचा अर्थ असा की, भगवंत नाम घेण्यासाठी जात, पात, धर्म किंवा पूर्वीचे कर्म (पाप) पाहत नाही. कितीही मोठा पापी असो, कितीही वाईट कृत्य त्याने केले असेल, तरी तो जर खऱ्या अंतःकरणाने भगवंताचे नाम घेईल, तर त्याला मुक्ती मिळतेच.

उदाहरणासहित स्पष्टीकरण: संत सेना महाराजांच्या काळात आणि वारकरी संप्रदायात नामस्मरणाची अनेक उदाहरणे दिली जातात. उदा. वाल्या कोळी (जो पुढे महर्षी वाल्मिकी झाला) याने वाईट आचरण सोडून 'राम' नामाचा जप केल्याने त्याला मुक्ती मिळाली. तसेच, अजामेळ या अत्यंत पापी व्यक्तीने मरणाच्या वेळी केवळ मुलाच्या मिषाने 'नारायणा'चे नाव घेतल्यामुळे त्याला भगवंताच्या दूतांनी तारले. या उदाहरणांवरून स्पष्ट होते की नाम हे पापाचे मूळ हरण करून साधकाला पवित्र करते.

कडवे २: घेता नाम विठोबाचे। पर्वत जळती पापाचे॥
शब्दार्थ
घेता नाम
विठोबाचे
पर्वत
जळती
पापाचे

सरळ अर्थ:
विठोबाचे (पंढरीच्या पांडुरंगाचे) नाम मुखात घेतल्याबरोबर, साचलेल्या पापांचे भले मोठे डोंगरसुद्धा जळून भस्म होतात (नाश पावतात).

विस्तृत विवेचन:
हा चरण नामस्मरणाच्या प्रचंड शक्तीचे वर्णन करतो. 'पर्वत' हा शब्द पापाच्या प्रचंडतेचे प्रतीक आहे. मनुष्य जन्मापासून कितीतरी पाप संचित करतो, ज्याचा भार पर्वतासारखा मोठा असतो. अशा वेळी, साध्या कर्मांनी किंवा विधींनी हे पाप नाहीसे करणे अत्यंत कठीण असते. पण, विठ्ठलाच्या नामात इतकी 'ताप' (ऊर्जा) आहे की, ते क्षणात या पापाच्या डोंगराला जाळून टाकते.

भावार्थ: येथे 'जळती' या क्रियेतून शुद्धीकरणाची प्रक्रिया स्पष्ट होते. नाम हे अग्नीसारखे आहे. ज्याप्रमाणे अग्नीमध्ये कोणतीही वस्तू टाकल्यास ती भस्म होते, त्याप्रमाणे नामस्मरणाच्या अग्नीत संचित, क्रियमाण आणि प्रारब्ध रूपाने असलेले पाप तत्काळ नष्ट होते. नाम हे बाह्य क्रिया नसून, ते अंतःकरण शुद्ध करण्याचे परम साधन आहे. नाम घेताना भक्त विठ्ठलाशी एकरूप होतो आणि या शुद्धीत पापाचा मागमूसही उरत नाही.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-11.10.2025-शनिवार.
===========================================