जयप्रकाश नारायण:-११ ऑक्टोबर १९०२ -स्वातंत्र्य संग्राम सेनानी आणि राजकारणी.-1-🚩

[Atul Kaviraje]

Jayaprakash Narayan – ११ ऑक्टोबर १९०२ -स्वातंत्र्य संग्राम सेनानी आणि राजकारणी.-

जयप्रकाश नारायण: एक लोकनायक, एक क्रांतीचा आवाज-

🗓� ११ ऑक्टोबर १९०२
✊ स्वातंत्र्य संग्राम सेनानी, राजकारणी आणि समाजसेवक

🎯 परिचय: एक अविस्मरणीय संघर्ष
जयप्रकाश नारायण, ज्यांना आदराने 'लोकनायक' (The People's Leader) म्हणून ओळखले जाते, हे भारतीय इतिहासातील एक असे व्यक्तिमत्व आहे, ज्यांनी आपले संपूर्ण जीवन देशासाठी समर्पित केले. ११ ऑक्टोबर १९०२ रोजी बिहारच्या सिताबदियारा गावात जन्मलेल्या या महान नेत्याने केवळ ब्रिटिश राजवटीविरुद्धच नव्हे, तर स्वातंत्र्यानंतरच्या काळातही देशातील भ्रष्टाचाराविरुद्ध आणि हुकूमशाहीविरुद्ध जोरदार संघर्ष केला.

त्यांच्या 'संपूर्ण क्रांती' (Total Revolution) या घोषणेने देशातील लाखो तरुणांना प्रेरणा दिली. या लेखात आपण त्यांच्या या प्रवासाचा, त्यांच्या आयुष्यातील महत्त्वाच्या टप्प्यांचा, त्यांच्या कार्याचा आणि भारतीय राजकारणावरील त्यांच्या प्रभावाचा सविस्तर अभ्यास करू.

📝 लेख: जयप्रकाश नारायण – व्यक्तिमत्व आणि कर्तृत्व
या लेखाची रचना १० प्रमुख मुद्द्यांवर आधारित आहे, ज्यात उप-मुद्द्यांचाही समावेश आहे.

१. प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण 🎓

कुटुंब आणि जन्म: जे.पी. यांचा जन्म एका सामान्य कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील हरसू दयाल श्रीवास्तव होते. त्यांच्यावर सुरुवातीपासूनच राष्ट्रवादाचा प्रभाव होता.

उच्च शिक्षण: ते अमेरिकेत उच्च शिक्षणासाठी गेले. बर्कले विद्यापीठात त्यांनी समाजशास्त्र आणि अर्थशास्त्राचा अभ्यास केला. याच काळात ते मार्क्सवादी विचारांकडे आकर्षित झाले.

२. स्वातंत्र्य संग्रामातील सहभाग 🇮🇳

असहकार आंदोलन: १९२० च्या दशकात ते महात्मा गांधींच्या असहकार आंदोलनात सामील झाले.

भूमिगत कार्य: 'भारत छोडो' (Quit India) आंदोलनादरम्यान (१९४२) त्यांनी भूमिगत राहून मोठे कार्य केले. ते हजारीबाग जेलमधून पळून गेले आणि त्यांनी देशातील अनेक भागांमध्ये गुप्तपणे आंदोलने आयोजित केली. (संदर्भ: हा एक ऐतिहासिक प्रसंग आहे, जो त्यांच्या धाडसाचे प्रतीक आहे.)

३. समाजवादाची विचारधारा 🚩

काँग्रेस सोशलिस्ट पार्टी: १९३४ मध्ये त्यांनी आचार्य नरेंद्र देव यांच्यासोबत 'काँग्रेस सोशलिस्ट पार्टी' (Congress Socialist Party) ची स्थापना केली. त्यांचा उद्देश काँग्रेसमध्ये राहून समाजवादी विचारधारेचा प्रचार करणे होता.

ग्रामदान आंदोलन: विनोबा भावे यांच्या 'भूदान' आंदोलनापासून प्रेरणा घेऊन त्यांनी 'ग्रामदान' आंदोलनात सक्रिय सहभाग घेतला, ज्यात गावातील जमिनी सामूहिक मालकीच्या केल्या जात होत्या.

४. राजकारणातून संन्यास आणि पुन्हा प्रवेश 🚶�♂️

राजकारणातून बाहेर: स्वातंत्र्यानंतर त्यांनी राजकारणातून संन्यास घेतला आणि सामाजिक कार्यावर लक्ष केंद्रित केले.

नागालँड संघर्ष: त्यांनी नागा बंडखोरांना शांततेच्या मार्गावर आणण्यासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

५. 'संपूर्ण क्रांती' चा नारा 🗣�

घोषणा: १९७४ मध्ये बिहारमध्ये (Bihar Movement) झालेल्या विद्यार्थी आंदोलनाचे नेतृत्व त्यांनी स्वीकारले आणि 'संपूर्ण क्रांती' (Total Revolution) चा नारा दिला.

उद्देश: या क्रांतीचा उद्देश फक्त राजकीय सत्ता बदलणे नव्हता, तर सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक अशा सर्व स्तरांवर बदल घडवून आणणे हा होता. (उदाहरण: भ्रष्टाचार, बेरोजगारी, महागाई यांसारख्या समस्यांविरोधात हे आंदोलन होते.)

६. आणीबाणीचा संघर्ष (१९७५) 🔒

इंदिरा गांधींना आव्हान: इंदिरा गांधींच्या सरकारच्या विरोधात त्यांनी हे आंदोलन उभे केले. त्यांच्या नेतृत्वामुळे देशातील विरोधक एकत्र आले.

अटकेचा प्रसंग: २५ जून १९७५ रोजी इंदिरा गांधींनी देशात आणीबाणी (Emergency) जाहीर केली. जे.पी. यांना अटक करण्यात आली आणि ते तुरुंगात गेले. त्यांच्या अटकेने देशात मोठा असंतोष निर्माण झाला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-11.10.2025-शनिवार.
===========================================