१२ ऑक्टोबर १९२६ नरिंदर सिंग कपूरणी: 'फायबर ऑप्टिक्स' चे जनक-1-🔬

[Atul Kaviraje]

नरिंदर सिंग कपूरणी (Narinder Singh Kapany) – १२ ऑक्टोबर १९२६

नरिंदर सिंग कपूरणी: 'फायबर ऑप्टिक्स' चे जनक-

🗓� १२ ऑक्टोबर १९२६🔬 भारतीय-अमेरिकन भौतिकशास्त्रज्ञ

🎯 परिचय: एक वैज्ञानिक क्रांतीचा अग्रदूत
डॉ. नरिंदर सिंग कपूरणी, ज्यांना 'फायबर ऑप्टिक्स' चे जनक (Father of Fiber Optics) म्हणून ओळखले जाते, हे एक भारतीय-अमेरिकन भौतिकशास्त्रज्ञ होते. १२ ऑक्टोबर १९२६ रोजी मोगा, पंजाब येथे जन्मलेल्या या महान वैज्ञानिकाने विज्ञानाच्या एका अशा शाखेचा पाया रचला, ज्यामुळे आजचे जग पूर्णपणे बदलले आहे. त्यांनी १९५४ मध्ये सर्वप्रथम 'फायबर ऑप्टिक्स' (Fiber Optics) हा शब्द वापरला आणि या तंत्रज्ञानावर संशोधन करून त्याचे व्यावसायिक अनुप्रयोग विकसित केले.

या लेखात आपण त्यांच्या या वैज्ञानिक प्रवासाचा, त्यांच्या महत्त्वपूर्ण शोधांचा आणि त्यांच्या कार्याचा सविस्तर अभ्यास करू.

📝 लेख: नरिंदर सिंग कपूरणी – विज्ञान आणि नवसंकल्पना
या लेखाची रचना १० प्रमुख मुद्द्यांवर आधारित आहे, ज्यात उप-मुद्द्यांचाही समावेश आहे.

१. प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण 🎓

जन्म: नरिंदर सिंग कपूरणी यांचा जन्म ब्रिटिश भारताच्या पंजाब प्रांतातील मोगा येथे झाला.

शिक्षण: त्यांनी आग्रा विद्यापीठातून शिक्षण घेतले आणि नंतर इम्पीरियल कॉलेज, लंडनमधून डॉक्टरेटची पदवी मिळवली. तिथेच त्यांनी प्रकाशाच्या परावर्तनावर काम करण्यास सुरुवात केली.

२. 'फायबर ऑप्टिक्स' ची कल्पना 💡

मुलाखत: एका मुलाखतीत त्यांनी सांगितले होते की, शालेय जीवनात एकदा शिक्षकांनी त्यांना सांगितले की, प्रकाश सरळ रेषेत प्रवास करतो. तेव्हा त्यांनी विचार केला की, "प्रकाशाला वळवता येत नाही का?" हीच कल्पना त्यांच्या भविष्यातील संशोधनाची प्रेरणा ठरली. (संदर्भ: त्यांच्या अनेक मुलाखतींमध्ये हा किस्सा सांगितला गेला आहे.)

३. 'फायबर ऑप्टिक्स' चा शोध 🔬

१९५२ चा शोध: १९५२ मध्ये, त्यांनी लंडनमध्ये असताना, प्रकाश एका फायबरमधून दुसऱ्या फायबरमध्ये पाठवण्याचा यशस्वी प्रयोग केला. हेच 'फायबर ऑप्टिक्स' च्या शोधाचे पहिले पाऊल होते.

१९५४ चा शोधनिबंध: १९५४ मध्ये त्यांनी 'Scientific American' मासिकात आपला शोधनिबंध प्रसिद्ध केला, ज्यात त्यांनी या तंत्रज्ञानासाठी 'फायबर ऑप्टिक्स' हा शब्द वापरला. त्यामुळे त्यांना या तंत्रज्ञानाचे 'जनक' मानले जाते.

४. व्यावसायिक अनुप्रयोग आणि पेटंट 🌐

व्यावसायिक वापर: त्यांनी फक्त संशोधन केले नाही, तर त्याचे व्यावसायिक अनुप्रयोगही विकसित केले. त्यांनी वैद्यकीय उपकरणांपासून ते दूरसंचार क्षेत्रापर्यंत या तंत्रज्ञानाचा वापर कसा करता येईल, हे दाखवून दिले.

पेटंट्स: त्यांच्या नावावर १०० हून अधिक पेटंट्स आहेत, जे त्यांच्या कार्याची व्याप्ती दर्शवतात.

५. अमेरिकेतील करिअर आणि यश 🇺🇸

स्थलांतर: १९६० च्या दशकात ते अमेरिकेत स्थलांतरित झाले आणि त्यांनी रॉचेस्टर विद्यापीठात (University of Rochester) भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून काम केले.

संस्थापक: त्यांनी अनेक कंपन्यांची स्थापना केली, ज्यात ऑप्टिक्स टेक्नॉलॉजी इंक. (Optics Technology Inc.) आणि कॅपाट्रॉन इंक. (Kapon) यांचा समावेश आहे.

६. वैद्यकीय क्षेत्रातील योगदान 🏥

एंडोस्कोपी (Endoscopy): 'फायबर ऑप्टिक्स' चा वापर करून त्यांनी वैद्यकीय उपकरणांमध्ये क्रांती घडवली. यामुळे शरीराच्या आतून पाहणे आणि रोग ओळखणे शक्य झाले.

लेझर शस्त्रक्रिया: या तंत्रज्ञानाचा वापर लेझर शस्त्रक्रियांमध्येही केला जातो, ज्यामुळे उपचार अधिक सोपे आणि कमी वेदनादायक झाले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.10.2025-रविवार.
===========================================