संत सेना महाराज- “तुम्ही करा कृपादान। येइन धावून पाया पे-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

     "तुम्ही करा कृपादान। येइन धावून पाया पे ॥

     घेईन संताचे भेटी। सांगेन सुखचिये गोष्टी॥

     जैसे माते पाशी बाळ। सांगे जीवीचे सकळ ॥

     सेना म्हणे हरे ताप। मायबाप देखुनि।"

(सेनामहाराज अ० क्र० ८०)

संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

अभंग:
तुम्ही करा कृपादान। येइन धावून पाया पे ॥
घेईन संताचे भेटी। सांगेन सुखचिये गोष्टी॥
जैसे माते पाशी बाळ। सांगे जीवीचे सकळ ॥
सेना म्हणे हरे ताप। मायबाप देखुनि॥

आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक थोर संत कवी. ते व्यवसायाने नाभिक (न्हावी) असले तरी त्यांची भक्ती आणि निष्ठा अतिशय उच्च कोटीची होती. त्यांच्या अभंगांमध्ये परमेश्वरावरील निस्सीम प्रेम, संतांचे महत्त्व आणि भक्ताचा देवाप्रतीचा सहज-सरळ भाव व्यक्त होतो. प्रस्तुत अभंगामध्ये संत सेना महाराज संतांना आणि पर्यायाने विठ्ठल रुपी परमेश्वराला कळकळीची विनंती करत आहेत, की त्यांनी कृपेचे दान द्यावे, ज्यामुळे भक्ताला शांती आणि आनंद मिळेल. या अभंगातून भक्ताची आपल्या आराध्य दैवतावरील नितांत श्रद्धेचे आणि निष्कपट प्रेमाचे दर्शन होते.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Pratyek Kadvayacha Arth)
१. तुम्ही करा कृपादान। येइन धावून पाया पे ॥

अर्थ: हे संतजन/माझे मायबाप (परमेश्वर)! तुम्ही मला कृपेचे दान द्या (तुमची कृपा माझ्यावर करा). तुमच्या कृपेच्या बळावर मी धावत तुमच्या पायाशी (चरणाशी) येईन.

२. घेईन संताचे भेटी। सांगेन सुखचिये गोष्टी॥

अर्थ: (तुमची कृपा झाल्यावर) मी आनंदाने संत-सज्जनांची भेट घेईन आणि त्यांच्याजवळ माझ्या मनातील सुखाच्या गोष्टी सांगेन.

३. जैसे माते पाशी बाळ। सांगे जीवीचे सकळ ॥

अर्थ: ज्याप्रमाणे लहान बाळ आपल्या आईजवळ जाऊन, मनातले सर्व काही निःसंकोचपणे सांगते (कोणताही संकोच न बाळगता बोलते), त्याचप्रमाणे मीही (तुमच्याजवळ बोलेन).

४. सेना म्हणे हरे ताप। मायबाप देखुनि॥

अर्थ: संत सेना महाराज म्हणतात की, (आपले खरे) मायबाप (परमेश्वर आणि संतजन) यांना पाहिल्यावर किंवा त्यांचे दर्शन झाल्यावर (जीवनातील) सर्व दुःख आणि ताप (पीडा) नाहीसा होतो.

प्रत्येक कडव्याचे मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Elaboration/Analysis)
१. तुम्ही करा कृपादान। येइन धावून पाया पे ॥
विवेचन:
या पहिल्या कडव्यात संत सेना महाराज अत्यंत नम्र भावाने परमेश्वराकडे (येथे 'तुम्ही' या शब्दातून संत आणि त्यांच्या रूपात असणारा देव अपेक्षित आहे) 'कृपादान' (कृपेचे दान) मागत आहेत.
कृपादान हे भौतिक वस्तूचे दान नसून, ते ईश्वरी प्रेम, आशीर्वाद आणि सत्-विचारांचे दान आहे.
'येईन धावून पाया पे' या ओळीतून भक्ताची तीव्र तळमळ आणि आतुरता स्पष्ट होते. भक्त स्वतःच्या बळावर किंवा सामर्थ्यावर देवापर्यंत पोहोचू शकत नाही, याची त्याला जाणीव आहे. त्याला माहीत आहे की, देवाच्या कृपेशिवाय त्याचे पाऊल परमार्थमार्गावर पुढे पडू शकणार नाही.
उदाहरणासहित: ज्याप्रमाणे नदीला समुद्रापर्यंत पोहोचायचे असले तरी, तिला योग्य दिशा आणि गती मिळण्यासाठी पावसाचे आणि प्रवाहाचे (कृपादानाचे) बळ आवश्यक असते, त्याचप्रमाणे जीवात्म्याला परमेश्वराच्या चरणांपर्यंत पोहोचण्यासाठी भगवंताच्या कृपेची आवश्यकता आहे. भक्तीच्या मार्गावर धाव घेण्यासाठी भगवंताचा कृपाप्रसादच प्रेरणा देतो.

२. घेईन संताचे भेटी। सांगेन सुखचिये गोष्टी॥
विवेचन:
या कडव्यात संत सेना महाराजांनी संत संगतीचे महत्त्व सांगितले आहे. एकदा भगवंताची कृपा झाली की, भक्ताला जगातील इतर गोष्टींऐवजी संतांची भेट घेण्याची इच्छा होते. संत हे ईश्वराचे रूप मानले जातात; त्यांच्या सहवासात परमेश्वराच्या अनुभूतीचा आनंद मिळतो.
'घेईन संताचे भेटी' म्हणजे केवळ शारीरिक भेट नव्हे, तर त्यांच्या उपदेशाचे श्रवण करून त्यांच्या विचारांशी एकरूप होणे होय.
'सांगेन सुखचिये गोष्टी' या ओळीत दोन अर्थ दडलेले आहेत. पहिला अर्थ म्हणजे, संतांच्या भेटीमुळे प्राप्त झालेला आनंद आणि शांती याची माहिती इतरांना देणे. दुसरा आणि महत्त्वाचा अर्थ म्हणजे, स्वतःच्या आत्मिक सुखाच्या, भक्तीच्या आणि नामस्मरणाच्या आनंदाच्या गोष्टी संतांना सांगणे. संतांसोबतचे बोलणे हे केवळ लौकिक गप्पा नसतात, तर ते अध्यात्मिक अनुभवांचे आदानप्रदान असते, जे मुक्तीच्या मार्गाला बळ देते.
उदाहरणासहित: अंधाऱ्या खोलीतून बाहेर पडलेल्या व्यक्तीला ज्याप्रमाणे प्रकाशाची माहिती इतरांना सांगावीशी वाटते, त्याचप्रमाणे संतांच्या कृपेने ज्याला आत्मज्ञानाचा प्रकाश मिळाला आहे, तो आपल्या 'सुखचिये गोष्टी' इतरांना आणि संतांना सांगून तो आनंद द्विगुणित करतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.10.2025-मंगळवार.
===========================================