संत सेना महाराज- “तुम्ही करा कृपादान। येइन धावून पाया पे-2-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

३. जैसे माते पाशी बाळ। सांगे जीवीचे सकळ ॥
विवेचन:
हे कडवे भक्ताच्या आणि भगवंताच्या नात्याचे अतिशय सुंदर आणि सहज-सरळ रूपक आहे. भक्ताचे नाते देवाशी आई आणि मुलाच्या नात्यासारखे निष्कपट असावे लागते.
'माते पाशी बाळ' हे उपमा भक्ताच्या निष्कपट आणि निरागस भावाचे प्रतीक आहे. बाळ आपल्या आईजवळ कोणत्याही प्रकारचा संकोच किंवा भीड न ठेवता, अगदी सहजपणे आपल्या मनातील सर्व गोष्टी (शंका, अडचणी, इच्छा आणि आनंद) सांगते. आई कधीही बाळाचा तिरस्कार करत नाही किंवा त्याला दूषण देत नाही, उलट त्याचे बोलणे प्रेमाने ऐकते.
'सांगे जीवीचे सकळ' याचा अर्थ असा की, भक्त देवाजवळ आपले सर्व रहस्य, आपले पाप-पुण्य, आपल्या मनातील सर्व विकार आणि भावना कोणत्याही भीतीशिवाय मोकळेपणाने व्यक्त करतो. परमेश्वर हा वत्सल माता आहे आणि बाळ जसे मातेच्या चरणी समर्पित होते, तसाच भक्तही देवाच्या चरणी पूर्णपणे समर्पित होतो.
उदाहरणासहित: लहान मुलाने एखादी चूक केली तरी तो आईच्या जवळच धावत जातो. तो इतरांपासून लपवेल, पण आईपासून नाही. त्याचप्रमाणे, मनुष्य जीवनात कितीही चुका केल्या असल्या तरी तो केवळ परमेश्वराच्या कृपेनेच शुद्ध होतो, म्हणून त्याने आपले सर्व 'जीवीचे सकळ' देवाजवळ मोकळे करावे.

४. सेना म्हणे हरे ताप। मायबाप देखुनि॥
विवेचन:
हा अभंगाचा समारोप आहे आणि यात संत सेना महाराजांनी आपल्या अनुभवाचे सार सांगितले आहे.
'सेना म्हणे' ही नाममुद्रा असून, ती अभंगाचा कर्ता संत सेना महाराज असल्याचे दर्शवते.
'हरे ताप' म्हणजे (जीवनातील) दुःख, चिंता, क्लेश, त्रिविध ताप (आधिभौतिक, आधिदैविक आणि आध्यात्मिक ताप) नाहीसे होतात.
'मायबाप देखुनि' म्हणजेच परमेश्वराचे आणि संतांचे दर्शन झाल्यावर. संत सेना महाराजांसाठी परमेश्वर हेच खरे 'मायबाप' आहेत. आई-वडिलांना पाहिल्यावर मुलाचे सर्व भय आणि दुःख दूर होते, त्याला सुरक्षित वाटते. त्याचप्रमाणे, विठ्ठल रुपी मायबापाचे दर्शन (नामस्मरण, भक्ती किंवा संत संगतीद्वारे) झाल्यावर जीवाच्या सर्व चिंता आणि संसारिक ताप तत्काळ शांत होतात. हे दर्शन म्हणजे केवळ मूर्तीचे दर्शन नसून, आत्म्याला भगवंताच्या अस्तित्वाची झालेली अनुभूती आहे.
उदाहरणासहित: उन्हाळ्यात तापलेल्या जमिनीवर पाऊस पडल्यावर जशी शीतलता येते, त्याचप्रमाणे संसार तापात होरपळलेल्या जीवाला संत आणि परमेश्वराच्या दर्शनाने, त्यांच्या कृपेने तात्काळ शांती आणि शीतलता प्राप्त होते.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference)
समारोप:
संत सेना महाराजांचा हा अभंग भक्तीमार्गाची आणि संत संगतीची महती स्पष्ट करतो. यामध्ये संत सेना महाराजांनी देवाशी असलेल्या आपल्या आत्मिक नात्याची तुलना आई आणि मुलाच्या नात्याशी करून, त्यातील निष्कपटता आणि निरागसता दर्शविली आहे. या अभंगातून असा संदेश मिळतो की, भक्तीचा मार्ग हा केवळ देवाच्या कृपेनेच सुकर होतो.

निष्कर्ष:
या अभंगाचा अंतिम निष्कर्ष हा आहे की, परमेश्वर आणि संत हेच जीवाचे खरे 'मायबाप' आहेत. या मायबापांच्या 'कृपादाना' शिवाय (आशीर्वादाशिवाय) भक्ताला शाश्वत आनंद मिळू शकत नाही. जो भक्त आईजवळ बाळाप्रमाणे आपले सर्व दुःख, सुख, विकार आणि भाव मोकळे करतो, त्याचे जीवनातील सर्व ताप (दुःख) निश्चितपणे दूर होतात आणि त्याला परम शांतीचा अनुभव मिळतो. म्हणून, प्रत्येक भक्ताने परमेश्वराच्या कृपेचा आणि संतांच्या सहवासाचा ध्यास घ्यावा.

हे विठ्ठला मी सतत तुमच्या चरणाशी धाव घेईन. कृपा करून माझी साधु संतांशी गाठ-भेट घालून द्या. मी त्याची भेट घेईन. जसे लहानगे आपल्या मातेपाशी मनातले सारे सांगून टाकते. त्यांच्याशी सुखाच्या गोष्टी करीन. संत हेच खरे माझे मायबाप. त्यांच्या दर्शनाने सारे दुःख हलके होईल.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.10.2025-मंगळवार.
===========================================