संत सेना महाराज-“बोलू जाता संगे ब्रह्मज्ञान गोष्टी-1-

[Atul Kaviraje]

                         "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

     "बोलू जाता संगे ब्रह्मज्ञान गोष्टी।

     अंतरी कपटी बक जैसा"

📜 संत सेना महाराजांचा अभंग (Sena Maharajancha Abhang) 📜
अभंगाच्या ओळी:

"बोलू जाता संगे ब्रह्मज्ञान गोष्टी। अंतरी कपटी बक जैसा"

आरंभ (Introduction):
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक श्रेष्ठ संत होऊन गेले. त्यांचे अभंग साधे, सरळ असले तरी त्यातून मानवी स्वभावाचे आणि भक्तीमार्गाचे अत्यंत सखोल तत्त्वज्ञान प्रकट होते. प्रस्तुत अभंगाच्या या दोन ओळींमध्ये संत सेना महाराजांनी समाजातील एका ढोंगी वृत्तीवर अत्यंत कठोर आणि मार्मिक टीका केली आहे.

या अभंगातून ते अशा व्यक्तीचे वर्णन करतात, जी बाहेरून उच्च अध्यात्मिक ज्ञानाच्या गोष्टी करते, परंतु तिच्या मनात मात्र कपट, स्वार्थ आणि दुर्भावना भरलेली असते. या वृत्तीला संत सेना महाराजांनी "बक" (बगळा) या पक्ष्याच्या उदाहरणाने प्रभावीपणे स्पष्ट केले आहे.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Pratyek Kadvayacha Arth):
१. "बोलू जाता संगे ब्रह्मज्ञान गोष्टी।"

अर्थ: जेव्हा (तो मनुष्य) इतरांशी बोलतो किंवा चर्चा करतो, तेव्हा तो केवळ ब्रह्मज्ञान, आत्मज्ञान आणि उच्च तत्त्वज्ञानाच्या गोष्टी करतो. तो स्वतःला ज्ञानी, विरक्त आणि आध्यात्मिक दाखवण्याचा प्रयत्न करतो.

विस्तृत अर्थ: या ओळीत बाह्य वर्तनाचे वर्णन आहे. बोलण्यात खूप मोठी तत्वज्ञानी भाषा वापरणे, वेदांताचे सिद्धांत सांगणे, मोक्ष, मुक्ती, निर्गुण-सगुण भक्ती यावर चर्चा करणे, म्हणजे जणू तो जगातील सर्वात मोठा ज्ञानी किंवा साधक आहे.

२. "अंतरी कपटी बक जैसा।"

अर्थ: परंतु, (त्याच्या) अंतःकरणात मात्र कपट, स्वार्थ आणि ढोंग भरलेले असते; जसा 'बक' (बगळा) असतो.

विस्तृत अर्थ: या ओळीत अंतर्मनाची स्थिती उघड केली आहे. 'बक' म्हणजे बगळा. बगळा नदीच्या किनारी किंवा पाण्यात एका पायावर शांतपणे उभा राहतो. तो जणू तपश्चर्या करत आहे, शांत आहे, असे भासवतो. पण त्याचे खरे लक्ष असते ते पाण्यातील माशांवर. त्याची ती शांतता साधनेसाठी नसून, मासे पकडण्याच्या कपटी हेतूसाठी असते. त्याचप्रमाणे, बोलण्यात ब्रह्मज्ञान सांगणारा मनुष्य अंतरी स्वार्थ साधण्यासाठी, मान-सन्मान मिळवण्यासाठी, किंवा लोकांकडून काहीतरी प्राप्त करण्याच्या कपटाने भरलेला असतो.

मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Sampurna Vistrut ani Pradirgh Vivechan):
हा अभंग केवळ दोन ओळींचा असला तरी, तो पाखंड (Hypocrisy) आणि ढोंग यावर सणसणीत प्रहार करतो. संत सेना महाराजांनी यातून अध्यात्मिक जीवनातील एक मूलभूत आणि गंभीर दोष स्पष्ट केला आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.10.2025-शनिवार.
===========================================