संत सेना महाराज-कृष्ण आला ऐकुनि गोपिका सुरी-2-

[Atul Kaviraje]

                        "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

३. मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Complete, Extensive, and Lengthy Elaboration)
अ. बासरी: शब्दब्रह्माचे प्रतीक (The Flute: Symbol of Sound-Brahma)

भगवान श्रीकृष्णाची बासरी हा भक्ती साहित्यातील एक महत्त्वाचा विषय आहे. ही बासरी 'शब्दब्रह्माचे' प्रतीक आहे. बासरीचा ध्वनी गोपींच्या कानावर पडतो, पण तो त्यांच्या अंतःकरणातील सुप्त प्रेमाला जागृत करतो.

उदाहरण: जसे एखादा योगी हजारो वर्षांच्या तपश्चर्येनंतर परमात्म्याच्या दर्शनासाठी व्याकुळ होतो, त्याचप्रमाणे गोपी बासरीचा ध्वनी ऐकून 'विव्हळ' होतात. त्यांच्यासाठी हा ध्वनी जगातील सर्वात मोठा सिग्नल आहे. बासरी हा संकेत आहे की, 'मी, तुमचा प्रियतम (आत्मा), तुमच्याजवळ आलो आहे.'

बासरीचा नाद ऐकताच, गोपी त्यांच्या सांसारिक कामांना, कर्तव्यांना आणि कुटुंबाला क्षणभर विसरतात. हे दर्शवते की, ईश्वर-प्राप्तीची ओढ इतर सर्व सांसारिक बंधनांपेक्षा अधिक प्रबळ असते.

ब. गोपिका: जीवात्म्याचे प्रतीक (Gopikas: Symbol of Jivatma)

या अभंगात गोपिका (गवळणी) या सामान्य जीवात्म्याचे प्रतीक आहेत, जे मायेच्या जगात (संसारात) अडकलेले आहेत.

गोपिका भांडी घासणे, दही घुसळणे, स्वयंपाक करणे यांसारखी नित्य कर्मे करतात—हे संसाराचे प्रतीक आहे. पण, जेव्हा कृष्णाची बासरी वाजते, तेव्हा त्या सर्व कामे तशीच सोडून पळू लागतात.

विवेचन: ही 'विव्हळता' म्हणजे संसारापासून विरक्ती आणि भगवंताकडे धाव घेणे होय. भक्तीच्या मार्गावर चालणारा भक्त संसाराची आसक्ती सोडून, 'बासरी' (नामस्मरण, जप किंवा भगवंताचे चिंतन) ऐकून, भगवंताच्या दिशेने धाव घेतो. या विव्हळ अवस्थेमध्येच खरी भक्ती आणि वैराग्य दडलेले आहे.

क. हरी: परब्रह्माचे आणि आत्म्याचे प्रतीक (Hari: Symbol of Parabrahma and Atman)

'हरी' हे सर्व दुःखे हरण करणारे, परम सुख देणारे परब्रह्म आहे.

गोपींना हरीला 'पाहण्याची' घाई आहे. या 'पहाक्या हरी' मध्ये 'पाहण्याची' क्रिया अत्यंत महत्त्वाची आहे. हे पाहणे म्हणजे केवळ डोळ्यांनी पाहणे नाही, तर अनुभवाने पाहणे होय. ही आंतरिक अनुभूती आहे, ज्यात भक्त आणि भगवंत एकरूप होतात.

निष्कर्ष: ही दोन ओळींची छोटी रचना भक्ताच्या जीवनातील तीन अवस्था दर्शवते: आवाहन (बासरी), व्याकुळता (विव्हळ होणे), आणि मिलनाची ओढ (हरीला पाहणे).

४. समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference)
समारोप:
संत सेना महाराजांचा हा अभंग (किंवा तत्सम अभंग) भक्तीरसाची गोडी आणि उत्कटता स्पष्ट करतो. गोपींच्या उदाहरणातून, भगवंतांनी जीवात्म्याला दिलेले साधे आणि प्रभावी तत्त्वज्ञान स्पष्ट होते: तुमच्या चित्ताला भगवंताच्या नावाच्या (नामस्मरण किंवा बासरीच्या) नादात इतके लीन करा की, तुम्हाला जगाचे भान राहू नये.

निष्कर्ष/फलित:
या ओळींचे अंतिम फलित हे आहे की, भगवंताची प्राप्ती बाह्य साधनांनी होत नाही, तर ती आंतरिक तळमळ आणि व्याकुळतेने होते. जगात राहूनही, जेव्हा जीवात्मा पूर्ण एकाग्रतेने 'सुरीचा' (परमात्म्याच्या स्मरणाचा) ध्वनी ऐकतो आणि त्याला पाहण्यासाठी विव्हळ होतो, तेव्हाच त्याला 'हरीचे' (परमात्म्याचे) दर्शन होते आणि तो आत्म-शांतता प्राप्त करतो. ही 'विव्हळता' हीच खरी भक्ती आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.10.2025-मंगळवार.
===========================================