संत सेना महाराज- "कान्हा, मनगट माझे सोड तू जगज्जीवना-1-

[Atul Kaviraje]

                        "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

     "कान्हा, मनगट माझे सोड  तू जगज्जीवना।

     तुला शोभेना। वाईट तुझी ही खोड।

     मी गरीबाची। तू थोरांचा।

     तुझी माजी नाही जोड।"

📜 संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth)

संत सेना महाराज यांचा प्रस्तुत अभंग

हा भक्तीतील 'माधुर्य भाव' आणि 'विनयशीलता' व्यक्त करणारा आहे.
या अभंगातून भक्त आणि भगवंत यांच्यातील प्रेमाचे, तक्रारीचे आणि तरीही पूर्णपणे समर्पित असलेल्या नात्याचे चित्रण केले आहे.

अभंग (Abhanga):

कान्हा, मनगट माझे सोड तू जगज्जीवना।
तुला शोभेना। वाईट तुझी ही खोड।
मी गरीबाची। तू थोरांचा।
तुझी माजी नाही जोड॥

१. आरंभ (Introduction)

संत सेना महाराज (संत सेना न्हावी) हे वारकरी संप्रदायातील थोर संत कवी होते.
त्यांचा मूळ व्यवसाय नाभिकाचा (न्हावी) असला तरी, त्यांच्या अभंगांमध्ये अत्यंत गूढ आध्यात्मिक विचार, सखोल अनुभूती आणि भावपूर्ण भक्ती आढळते.

त्यांचे अभंग प्रापंचिक जीवनातील उदाहरणे घेऊन आत्मिक अनुभूती व्यक्त करतात.

प्रस्तुत अभंग हा विठ्ठलाला (जगज्जीवना/कान्हा) उद्देशून रचलेला आहे, ज्यात भक्त प्रेमाने भगवंतावर रुसतो आहे आणि त्याला सोडण्याची विनंती करत आहे.

हा अभंग 'विरह भक्ती' आणि 'अद्वैतातील द्वैताचा' गोडवा दर्शवतो.

२. प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन (Elaboration)
कडवे १ :

"कान्हा, मनगट माझे सोड तू जगज्जीवना।
तुला शोभेना। वाईट तुझी ही खोड।"

चरण (ओळ)   मराठी अर्थ (Meaning)
कान्हा, मनगट माझे सोड तू जगज्जीवना।   हे कान्हा (कृष्णा), हे जगज्जीवना (जगाला जीवन देणाऱ्या), माझे मनगट (हात) तू सोड.
तुला शोभेना। वाईट तुझी ही खोड।   तुझ्यासारख्या थोर देवाला हे शोभत नाही. तुझी ही सवय (खोडी) चांगली नाही.

संपूर्ण, विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Elaboration):
या कडव्यात सेना महाराजांनी परमेश्वराला 'कान्हा' (प्रेमळ कृष्ण) आणि 'जगज्जीवना' (विश्वाचे पालनकर्ता) या दोन्ही नावांनी हाक मारली आहे.
'कान्हा' हे प्रेम व्यक्त करते, तर 'जगज्जीवना' त्याची थोरवी.

भक्त प्रेमाच्या ओढीने भगवंताला तक्रार करत म्हणतो की —
"हे कृष्णा! तू माझा हात का धरून ठेवला आहेस? तू माझा पाठलाग का करत आहेस? मला तुझ्या मोहातून मुक्त कर."

येथे 'मनगट धरणे' याचा अर्थ भगवंताने भक्ताला आपल्या भक्तीच्या बंधनात बांधून टाकणे असा आहे.
भगवंताच्या प्रेमाने भक्त इतका वेडा झाला आहे की, त्याला इतर कोणत्याही विषयात रुची राहिलेली नाही.

ही स्थिती भक्ताला बाह्य जगापासून दूर नेते, म्हणून तो प्रेमाने देवाला म्हणतो — "मला सोड!"

पुढच्या ओळीत ते म्हणतात — "तुला शोभेना। वाईट तुझी ही खोड।"
यातून देवाचा 'खोडीळपणा' सांगितला आहे.
देव खोड्या करतो म्हणजे तो भक्तांना वेगवेगळ्या परीक्षा देतो, त्यांना मायेच्या बंधनातून सोडवतो.

देवाची ही कृती सामान्यांना समजत नाही, म्हणून संत त्याला 'वाईट खोड' म्हणतात.
परंतु हा खरा राग नसून, भक्तीतील पराकोटीचे प्रेम आहे — जिथे भक्त देवावर हक्क गाजवतो.

उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit):
ज्याप्रमाणे लहान बाळ आईचा पदर पकडून सारखे राहते आणि आई म्हणते —
"सोड माझा पदर, तुझी ही खोड चांगली नाही,"
तसेच सेना महाराज देवाच्या प्रेमाच्या बंधनात अडकले आहेत.

कडवे २ :

"मी गरीबाची। तू थोरांचा।
तुझी माझी नाही जोड।"

चरण (ओळ)   मराठी अर्थ (Meaning)
मी गरीबाची। तू थोरांचा।   मी अत्यंत सामान्य आणि गरीब आहे, आणि तू सर्व जगाचा स्वामी, महान (थोर) आहेस.
तुझी माझी नाही जोड।   म्हणून, आपल्या दोघांची बरोबरी (जोड) होऊ शकत नाही किंवा जुळू शकत नाही.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.10.2025-गुरुवार.
===========================================