संत सेना महाराज- "कान्हा, मनगट माझे सोड तू जगज्जीवना-2-

[Atul Kaviraje]

                        "संत चरित्र"
                        ------------

        संत सेना महाराज-

संपूर्ण, विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Elaboration):
या कडव्यात संत सेना महाराज आपली विनम्रता (दीनता) व्यक्त करतात आणि देवाच्या महानतेचा स्वीकार करतात.

ते स्वतःला 'गरीबाची' — म्हणजे केवळ आर्थिक नव्हे, तर आत्मिकदृष्ट्या दीन म्हणतात,
आणि देवाला 'थोरांचा' — म्हणजे श्रेष्ठ, महान, सर्वशक्तिमान म्हणतात.

ते देवाला म्हणतात —
"मी एक सामान्य नाभिक आहे, माझा काहीही अधिकार नाही, मी अल्पज्ञ आहे.
तू तिन्ही लोकांचा स्वामी आहेस."

शेवटची ओळ — "तुझी माझी नाही जोड" —
वरवर पाहता विरक्ती दर्शवते, पण यातच भक्तीचा गाभा दडलेला आहे.

भक्त म्हणतो —
"जरी तू थोर आणि मी लहान असलो, तरी तुझ्या प्रेमानेच माझा जीव आधारलेला आहे."
हा भाव 'अहंकार विसर्जनाचा' आहे.

उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit):
ज्याप्रमाणे एक सामान्य माणूस राजाला म्हणतो —
"माझा आणि तुमचा संबंध नाही, कारण तुम्ही मोठे आहात,"
हे केवळ आदरासाठी असते; पण प्रत्यक्षात त्याच्या मनात आदर आणि आपुलकी दोन्ही असतात.

तसेच, भक्त जेव्हा देवाला म्हणतो —
"तुझी माझी नाही जोड" —
तेव्हा तो म्हणत असतो, "तू माझा आहेस, म्हणूनच मला धरून ठेवतोस."

३. सखोल भावार्थ (Deep Meaning / Essence)

या अभंगाचा सखोल भावार्थ म्हणजेच — 'अनन्य भक्तीचे माधुर्य'.

🔹 प्रेमाचा हट्ट आणि अधिकार:

संत सेना महाराज देवावर आपला हक्क (अधिकार) गाजवत आहेत.
'मनगट सोड' म्हणणे हे प्रत्यक्षात "माझा हात कधी सोडू नकोस" या अर्थाने आहे.

ही ती भक्तीची अवस्था आहे, जिथे भक्त आणि देव यांच्यातील औपचारिकता संपून केवळ प्रेमाचे नाते उरते.

🔹 विनयाचा स्वीकार (दीनता):

'मी गरीबाची, तू थोरांचा' यातून आत्म-विनय आणि नम्रता प्रकट होते.
संत सांगतात की, भक्तीचा मार्ग अहंकार सोडून, दीनतेने आणि शरणागतीनेच साधला जातो.

🔹 माधुर्य भाव (Madhurya Bhava):

या अभंगात भक्त आणि भगवंत यांचे नाते प्रियकर-प्रेयसीसारखे दाखवले आहे —
जिथे प्रेमात रुसवा, हट्ट, तक्रार असूनही अंतर्मनात अनन्य प्रेम आहे.

यालाच 'माधुर्य भक्ती' किंवा 'गोपीभाव' म्हणतात.

हा अभंग सांगतो की —
परमेश्वराचे प्रेम जात, पात, व्यवसाय, किंवा सामाजिक स्थान पाहत नाही.
सेना महाराज न्हावी असूनही विठ्ठल स्वतः त्यांच्याजवळ येतो, कारण त्यांच्याकडे शुद्ध, निष्कलंक भक्ती आहे.

देव केवळ भक्ताच्या अंतःकरणातील प्रामाणिक भावना पाहतो.
म्हणूनच 'जगज्जीवन' एका गरीबाच्या मागे लागतो.

४. समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)
समारोप:

संत सेना महाराजांचा हा छोटा अभंग भक्तीच्या उच्चतम स्तराचे दर्शन घडवतो.
यामध्ये देवाच्या सर्वव्यापकतेचा आणि भक्ताच्या विनम्र पण अढळ प्रेमाचा सुंदर समन्वय आहे.

निष्कर्ष (Inference):

या अभंगाचा अंतिम निष्कर्ष असा आहे की —
जगाच्या भौतिक नियमांनुसार भक्त आणि भगवंताची 'जोड' नसली तरी,
भक्तीच्या आणि प्रेमाच्या नियमानुसार ती जोड अभेद्य आहे.

'सोड तू' म्हणण्यामागची खरी भावना म्हणजे —
"तू मला कधीही सोडू नकोस!" ❤️

परमेश्वराचे मोठेपण त्याच्या सर्वशक्तिमानतेत नसून,
एका गरीब भक्ताचा हात धरून ठेवण्यात आहे.

दीनता आणि प्रेमामुळेच भगवंत भक्ताच्या आधीन होतो.

🌸 अभंगाचा गाभा:
भक्ती म्हणजे केवळ पूजा नव्हे, तर आत्मसमर्पण आहे —
जिथे भक्त म्हणतो:
"हे प्रभो! मी काही नाही, सर्व काही तूच आहेस." 🙏
मथुरेस निघालेल्या गवळणीच्या वाटेत कृष्णाने केलेली अडवणूक, त्याचे वागणे, कृष्णाचे गोपीना आकर्षण, कृष्णाने भरलेला हात, दोघांमधील अंतर. असे प्रसंग, अशा अनेक गवळणी संत सेनाजीनी शृंगारपूर्ण रसामध्ये रचना केल्या आहेत. संत नामदेव सहवासातील समकालीन संतांमध्ये बहुजन समाजातील सेना नहावी असे एकमेव संत आहेत की, ज्यांनी अतिशय सुरेख मनोहारी व लावण्यपूर्ण गवळणींच्या मनविभोर रचना केल्या आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.10.2025-गुरुवार.
===========================================