📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-६३-क्रोधाग्नीची साखळी -

[Atul Kaviraje]

📜 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय २: सांख्ययोग - श्लोक-६३-

क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ २‑६३॥

📜 श्रीमद्भगवद्गीता: क्रोधाग्नीची साखळी (अध्याय २, श्लोक ६३)
श्लोक (Source Shloka):

क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ २-६३॥

मराठी कविता (दीर्घ) - भक्तीभावपूर्ण
कडवे १: क्रोधाचा उदय 😡🔥

क्रोध मनी येता, अग्नी पेटे वणवा,
विवेकबुद्धीचा तो नाश करी नवा ।
क्रोध मनी येता, अग्नी पेटे वणवा,
विवेकबुद्धीचा तो नाश करी नवा ॥

$\quad$ (अर्थ: मनात क्रोध उत्पन्न होताच, जणू वणवा पेटतो, त्यामुळे नवीन विवेकबुद्धीचा नाश होतो.)

कडवे २: संमोहाचा घेरा 😵�💫🌌

क्रोधामुळे लागे मग 'संमोह' घेरा,
ज्ञानाचा दिवा तो होतो मंद, ठेंगणा खरा ।
क्रोधामुळे लागे मग 'संमोह' घेरा,
ज्ञानाचा दिवा तो होतो मंद, ठेंगणा खरा ॥

$\quad$ (अर्थ: क्रोधातून लगेचच संपूर्ण 'मोह' निर्माण होतो, ज्यामुळे ज्ञानाचा प्रकाश कमी होतो.)

कडवे ३: स्मृतीचा भ्रम 🧠❌

संमोहाने होते स्मृतीमध्ये भ्रांती,
धर्म-अधर्माची हरपते ती शांती ।
संमोहाने होते स्मृतीमध्ये भ्रांती,
धर्म-अधर्माची हरपते ती शांती ॥

$\quad$ (अर्थ: तीव्र मोहामुळे स्मृतीमध्ये गोंधळ निर्माण होतो, ज्यामुळे कर्तव्य काय व अकर्तव्य काय, याची शांती नष्ट होते.)

कडवे ४: स्मृती भ्रंशाचे दुःख 🤔📉

स्मृतीचा भ्रम होता, मार्ग दिसेना कोणी,
कर्तव्य विसरे, पडे जीव अंधारलेल्या डोही ।
स्मृतीचा भ्रम होता, मार्ग दिसेना कोणी,
कर्तव्य विसरे, पडे जीव अंधारलेल्या डोही ॥

$\quad$ (अर्थ: स्मृतीचा गोंधळ झाल्यावर योग्य मार्ग दिसत नाही, व्यक्ती आपले कर्तव्य विसरून अंधाऱ्या संकटात पडते.)

कडवे ५: बुद्धीचा विनाश 💡💔

या भ्रंशाने मग बुद्धीचा होतो नाश,
निर्णयशक्तीचा विझतो तो विश्वास ।
या भ्रंशाने मग बुद्धीचा होतो नाश,
निर्णयशक्तीचा विझतो तो विश्वास ॥

$\quad$ (अर्थ: स्मृती भ्रष्ट झाल्यामुळे, निर्णय घेणाऱ्या बुद्धीचा नाश होतो, आत्मविश्वासाने योग्य निर्णय घेण्याची क्षमता संपुष्टात येते.)

कडवे ६: पूर्ण अध:पतन ⚓️↘️

बुद्धीचा नाश होता, होते पतन,
जीव गमावून बसतो स्वतःचेच जीवन ।
बुद्धीचा नाश होता, होते पतन,
जीव गमावून बसतो स्वतःचेच जीवन ॥

$\quad$ (अर्थ: बुद्धी पूर्णपणे नष्ट झाल्यावर व्यक्तीचे नैतिक आणि आध्यात्मिक अध:पतन होते, ज्यामुळे तो स्वतःचेच जीवन व्यर्थ करतो.)

कडवे ७: भगवंतांचा उपदेश 🙏🕊�

म्हणूनी, हे मानवा! क्रोधाला तू टाळी,
स्थिर बुद्धीने जग, हीच जीवनाची पाळी ।
म्हणूनी, हे मानवा! क्रोधाला तू टाळी,
स्थिर बुद्धीने जग, हीच जीवनाची पाळी ॥

$\quad$ (अर्थ: म्हणून, हे मनुष्या! तू क्रोधाचा त्याग कर. शांत व स्थिर बुद्धीने जगणे, हेच मानवी जीवनाचे मुख्य कार्य आहे.)

श्लोकाचा संक्षिप्त मराठी अर्थ (Short Meaning in Marathi)

या श्लोकात भगवान श्रीकृष्ण क्रोधाचे विनाशकारी चक्र (The Vicious Cycle of Anger) सांगतात:
क्रोधातून संपूर्ण मोह (विवेकशक्तीचा नाश) उत्पन्न होतो.
मोहामुळे स्मृती भ्रष्ट होते.
स्मृती भ्रष्ट झाल्याने बुद्धीचा (निर्णयक्षमतेचा) नाश होतो आणि बुद्धीचा नाश झाल्यामुळे मनुष्य पूर्णपणे नष्ट होतो (म्हणजेच त्याचे अध:पतन होते).

इमोजी सारांश (Emoji Saransh)

क्रोध 😡 → संमोह (विवेकनाश) 😵�💫 →
स्मृतिविभ्रम (गोंधळ) 🧠❌ →
बुद्धिनाश (निर्णयक्षमता नष्ट) 💡💔 →
प्रणश्यति (संपूर्ण नाश) ⚓️⬇️

🕉� इति श्रीमद्भगवद्गीतेच्या द्वितीयाध्यायातील ६३वा श्लोक समाप्तः 🕉�

--अतुल परब
--दिनांक-28.10.2025-मंगळवार.
===========================================