दिग्विजय सिंह – २९ ऑक्टोबर १९४७-भारतीय राजकारणी.-1-👑➡️🗳️➡️🧑‍💼➡️💡➡️🗣️➡️🤝➡️

[Atul Kaviraje]

दिग्विजय सिंह – २९ ऑक्टोबर १९४७-भारतीय राजकारणी.-

दिग्विजय सिंह: भारतीय राजकारणातील एक परखड व्यक्तिमत्त्व

दिनांक: २९ ऑक्टोबर २०२४

🧠 विस्तृत माहितीसाठी मन नकाशा (Mind Map Chart)-

दिग्विजय सिंह - एक राजकीय प्रवास
├── १. परिचय
│   └── २९ ऑक्टोबर १९४७, राघोगढ, कौटुंबिक पार्श्वभूमी, शिक्षण
├── २. कौटुंबिक आणि प्रारंभिक जीवन
│   └── राघोगढचे संस्थानिक, वडिलांचा राजकीय वारसा, सुरुवातीचे शिक्षण
├── ३. राजकीय कारकिर्दीची सुरुवात
│   └── १९७७ राघोगढ विधानसभा, १९८० लोकसभा, मध्य प्रदेश युवक काँग्रेसचे अध्यक्ष
├── ४. मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री म्हणून कारकीर्द (१९९३-२००३)
│   ├── पंचायती राज व्यवस्था, विकेंद्रीकरण, 'बिमरू' राज्याची ओळख पुसण्याचे प्रयत्न
│   └── शिक्षण आणि आरोग्य क्षेत्रातील सुधारणा
├── ५. नर्मदा बचाव आंदोलन आणि विकास
│   └── मेधा पाटकर यांच्यासोबतचे संबंध, धरणांवर भूमिका
├── ६. राष्ट्रीय राजकारणात प्रवेश
│   └── सोनिया गांधी यांचे विश्वासू, अखिल भारतीय काँग्रेस कमिटीचे सरचिटणीस, विविध राज्यांचे प्रभारी
├── ७. पक्षातील भूमिका आणि संघटनात्मक कार्य
│   └── काँग्रेसमधील त्यांचे स्थान, पक्षाची रणनीती ठरवण्यात सहभाग
├── ८. महत्त्वपूर्ण राजकीय घटना आणि वाद
│   ├── बाटला हाऊस एन्काउंटरवरील वादग्रस्त विधान
│   └── राम मंदिर आंदोलन आणि त्यांची भूमिका
├── ९. सामाजिक आणि धार्मिक भूमिका
│   └── हिंदुत्वावरील मते, धर्मनिरपेक्षतेचा पुरस्कार
├── १०. मूल्यांकन आणि वारसा
│   └── राजकीय कौशल्य, संवाद शैली, कठोर टीकाकार
└── निष्कर्ष

लेख: दिग्विजय सिंह - भारतीय राजकारणातील एक महत्त्वाचे पर्व
१. परिचय 🧑�💼
दिग्विजय सिंह, ज्यांचा जन्म २९ ऑक्टोबर १९४७ रोजी झाला, ते भारतीय राजकारणातील एक असे व्यक्तिमत्व आहे ज्यांनी आपला ठसा उमटवला आहे. राघोगढच्या जुन्या संस्थानाचे ते महाराज आहेत आणि त्यांच्या रक्तातच राजकारण आहे. राजकारणात त्यांचा प्रवेश जुना असला तरी, मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री म्हणून त्यांची दहा वर्षांची कारकीर्द विशेषतः लक्षात राहण्यासारखी आहे. ते त्यांच्या परखड मतांसाठी, स्पष्टवक्तेपणासाठी आणि राष्ट्रीय मुद्द्यांवर घेतलेल्या भूमिकेसाठी ओळखले जातात.

२. कौटुंबिक आणि प्रारंभिक जीवन 👨�👩�👦
दिग्विजय सिंह यांचा जन्म राघोगढच्या राजघराण्यात झाला. त्यांचे वडील बलभद्र सिंह हे देखील राजकारणात सक्रिय होते. त्यांनी इंदूरच्या डेली कॉलेजमधून आणि नंतर दिल्लीच्या सेंट स्टीफन कॉलेजमधून शिक्षण घेतले. त्यांच्यावर कौटुंबिक संस्कारांचा आणि राजघराण्याच्या जबाबदारीचा प्रभाव स्पष्ट दिसतो. 👑

३. राजकीय कारकिर्दीची सुरुवात 🚀
१९७७ मध्ये दिग्विजय सिंह यांनी राघोगढ विधानसभा मतदारसंघातून आपले राजकीय पदार्पण केले. त्यांनी काँग्रेस पक्षात प्रवेश केला आणि लवकरच ते मध्य प्रदेश युवक काँग्रेसचे अध्यक्ष बनले. राजीव गांधी यांच्या नेतृत्वाखाली त्यांनी युवक काँग्रेसमध्ये चांगले काम केले आणि त्यांची संघटनात्मक क्षमता दिसून आली. 🤝

४. मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री म्हणून कारकीर्द (१९९३-२००३) 📈
१९९३ मध्ये ते मध्य प्रदेशचे मुख्यमंत्री झाले आणि सलग दहा वर्षे त्यांनी हे पद भूषवले. या काळात त्यांनी अनेक महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतले.

अ) पंचायती राज व्यवस्था: त्यांनी 'पंचायती राज' व्यवस्थेचे यशस्वी मॉडेल राबवून सत्तेचे विकेंद्रीकरण केले. यामुळे ग्रामीण भागातील जनतेला निर्णय प्रक्रियेत थेट सहभाग मिळाला. यामुळे त्यांना 'विकेंद्रीकरणाचा जनक' असेही म्हटले जाते.

ब) शिक्षण आणि आरोग्य: त्यांनी शिक्षण आणि आरोग्य क्षेत्रात सुधारणा घडवण्यासाठी अनेक योजना सुरू केल्या. 'ग्राम स्वराज' सारख्या योजनांनी प्रशासनात लोकांचा सहभाग वाढवला. या काळात राज्याला 'बिमरू' (BIMARU) राज्यांच्या यादीतून बाहेर काढण्याचा प्रयत्न केला.

उदाहरणे: त्यांनी 'शिक्षाकर्मी' योजना सुरू केली, ज्यामुळे दुर्गम भागातही शिक्षणाची सोय झाली. 🏫

😊 इमोजी सारांश (Emoji Summary)
👑➡️🗳�➡️🧑�💼➡️💡➡️🗣�➡️🤝➡️🇮🇳➡️💬➡️📈➡️📜

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.10.2025-बुधवार.
===========================================