कबीर दास जी के दोहे-तिनका कबहुँ न निंदिये, जो पाँयन तर होय-2-

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

तिनका कबहुँ न निंदिये, जो पाँयन तर होय ।
कबहुँ उड़ आँखिन परे, पीर घनेरी होय॥२॥

🔑 ओळी ३ आणि ४:
कबहुँ उड़ आँखिन परे, पीर घनेरी होय॥
(अशक्तही मोठी हानी करू शकतो)

विवेचन:
'कबहुँ उड़ आँखिन परे': येथे 'उडून' जाणे म्हणजे त्या क्षुल्लक वस्तूने
आपले स्थान बदलणे किंवा दुर्बळ व्यक्तीने अचानक शक्तिशाली किंवा प्रभावशाली बनणे.
डोळ्यांमध्ये पडणे म्हणजे दुःख किंवा संकट थेट आपल्यावर येणे.
'पीर घनेरी होय': गवताची ती लहानशी काडी पायाखाली असताना निरुपयोगी वाटत होती,
पण तीच डोळ्यात पडल्यावर खूप मोठी, असह्य वेदना (घनेरी पीर) देते.

सखोल भावार्थ:
कबीर या दोन ओळींत 'अहंकाराचे फळ' स्पष्ट करतात. ज्या व्यक्तीला किंवा गोष्टीला
तुम्ही तुच्छ मानले, तीच वस्तू किंवा व्यक्ती कालांतराने तुमच्या अडचणीचे कारण बनू शकते.

उदाहरणे:

राजकीय/सामाजिक: ज्या दुर्बळ समाजाला तुम्ही पायदळी तुडवले,
तोच समाज एकजुट होऊन तुमच्या सत्तेसाठी मोठे आव्हान निर्माण करू शकतो.

वैयक्तिक: एखाद्या लहान चुकीला किंवा दुर्लक्ष केलेल्या कामाला (तिनका)
तुम्ही महत्त्व दिले नाही. तीच चूक भविष्यात तुमच्या मोठ्या नुकसनाला कारणीभूत ठरते.

आध्यात्मिक: अहंकारामुळे आपण एका क्षुल्लक वासनेला (तिनका) तुच्छ मानून दुर्लक्ष करतो.
तीच वासना कालांतराने डोळ्यात पडलेल्या काडीप्रमाणे, आत्मिक शांती भंग करून
मोठी मानसिक वेदना (पीर) निर्माण करते.

🌸 समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha Sahit):

समारोप:
संत कबीर दास जींचा हा दोहा एका लहानशा उदाहरणातून जीवनातील एक महान सत्य उलगडतो.
हे केवळ सामाजिक समतेचे तत्त्व नाही, तर 'कर्मफळा'च्या सिद्धांताचे आणि 'अहंकार'
किती विनाशकारी ठरू शकतो याचे अध्यात्मिक मार्गदर्शन आहे.
मनुष्याने कधीही, कोणालाही, कितीही दुर्बळ किंवा क्षुल्लक समजू नये.

निष्कर्ष (Summary/Inference):
या दोह्यातून मिळणारा अंतिम निष्कर्ष पुढीलप्रमाणे आहे:

क्षुल्लक वस्तू/दुर्बळ व्यक्तीची निंदा करू नये
→
विनम्रता आणि समता ठेवावी
→
अहंकाराचा त्याग
→
भविष्यातील मोठी हानी टाळता येते
क्षुल्लक वस्तू/दुर्बळ व्यक्तीची निंदा करू नये→विनम्रता आणि समता ठेवावी→अहंकाराचा त्याग→भविष्यातील मोठी हानी टाळता येते

जीवनाचा सार:
नम्रता हाच परमार्थ आणि व्यवहार दोन्हीचा आधार आहे.
कोणत्याही गोष्टीचा अपमान करू नका, कारण क्षुल्लक वाटणारी गोष्टही
मोठी वेदना देऊ शकते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-31.10.2025-शुक्रवार.
===========================================