बलफूर घोषणापत्र (The Balfour Declaration, 1917)-1-

[Atul Kaviraje]

1917 - The Balfour Declaration

The British government issued the Balfour Declaration, stating support for the establishment of a "national home for the Jewish people" in Palestine.

बलफूर घोषणापत्र (The Balfour Declaration, 1917)-

📜 ऐतिहासिक घटनेचे संपूर्ण विस्तृत विश्लेषण 🇮🇱🇵🇸🇬🇧
घटना: बलफूर घोषणापत्र (The Balfour Declaration)
तारीख: २ नोव्हेंबर १९१७
घोषणा करणारे: ब्रिटिश सरकार, परराष्ट्र सचिव आर्थर जेम्स बलफूर.
घोषणा: पॅलेस्टाईनमध्ये "ज्यू लोकांसाठी राष्ट्रीय घर" (National Home for the Jewish people) स्थापन करण्यास ब्रिटिश सरकारने दिलेला पाठिंबा.

🌟 लेप सारांश (Lekh Saransh - Emoji Summary)
🌍 (जागतिक युद्ध) → 👑 (ब्रिटिश राजकारण) → 🕍 (ज्यू राष्ट्रीय घर) → ✉️ (बलफूर पत्र) → 🇮🇱 (झायोनिस्ट आनंद) → ⚔️ (अरब विरोध) → 💣 (आधुनिक संघर्ष)

१. परिचय: एका पत्राची जागतिक कहाणी (Parichay: Introduction)
बलफूर घोषणापत्र हे केवळ एक पत्र नव्हते, तर ते मध्यपूर्वेच्या भविष्याचा पाया रचणारे एक महत्त्वाचे राजकीय विधान होते. पहिल्या महायुद्धाच्या ऐन भरात, २ नोव्हेंबर १९१७ रोजी, ब्रिटिश परराष्ट्र सचिव आर्थर बलफूर यांनी लॉर्ड रॉथ्सचाइल्ड (ब्रिटिश ज्यू समुदायाचे नेते) यांना लिहिलेल्या एका लहान पत्राद्वारे ही घोषणा करण्यात आली. या घोषणेने पॅलेस्टाईनमध्ये ज्यू लोकांसाठी एक राष्ट्रीय घर (National Home) स्थापन करण्याच्या झायोनिस्ट (Zionist) चळवळीच्या महत्त्वाकांक्षेला ब्रिटिश साम्राज्याचा अधिकृत पाठिंबा मिळाला. या घोषणेमुळे ज्यू आणि अरब यांच्यातील ऐतिहासिक संघर्ष अधिक तीव्र झाला, ज्याचे परिणाम आजही आपण पाहत आहोत.

२. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आणि झायोनिझमचा उदय (Aitihasik Parshvabhumi)
२.१. ज्यूंचा इतिहास आणि आकांक्षा (Jewish History and Aspiration)
उदाहरणे: ज्यू लोक जवळपास २००० वर्षांपूर्वी रोमन साम्राज्याने हाकलून दिल्यानंतर जगभर विखुरले गेले (Diaspora). तेव्हापासून 'झेरूसलेम' (जेरुसलेम) मध्ये परत येण्याची त्यांची धार्मिक आणि भावनिक ओढ कायम होती.

संकल्पना: १८९७ मध्ये थियोडोर हर्झल यांनी झायोनिस्ट चळवळीची स्थापना केली, ज्याचा उद्देश पॅलेस्टाईनमध्ये ज्यू लोकांसाठी एक सुरक्षित, राजकीयरीत्या मान्यताप्राप्त राज्य स्थापन करणे हा होता.

संदर्भ: पहिल्या महायुद्धापूर्वी, पॅलेस्टाईन सुमारे ४०० वर्षे ऑटोमन साम्राज्याच्या (Ottoman Empire) नियंत्रणाखाली होते. 🇹🇷

२.२. महायुद्ध आणि ब्रिटनचे हितसंबंध (WWI and British Interests)
परिस्थिती: १९१७ मध्ये, ब्रिटन पहिल्या महायुद्धात गुंतले होते आणि त्यांना मित्र राष्ट्रांचा (Allied Powers) पाठिंबा मिळवण्यासाठी, विशेषत: अमेरिकेतील ज्यू समुदायाचा आणि युद्धात महत्त्वाची भूमिका बजावणाऱ्या वैज्ञानिक ज्यू लोकांचा (उदा. चैम वाईझमन) पाठिंबा हवा होता.

रणनीती: भूमध्यसागरावर आणि सुएझ कालव्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी पॅलेस्टाईनवर ब्रिटिश नियंत्रण मजबूत करणे हा एक महत्त्वाचा राजकीय उद्देश होता. 🗺�

३. बलफूर घोषणापत्रातील मुख्य मुद्दे (Mukhya Mudde: Key Points)
बलफूर यांचे पत्र केवळ ६७ शब्दांचे होते, पण त्याचे सार खालील दोन प्रमुख भागांमध्ये विभागले होते:

३.१. राष्ट्रीय घराला पाठिंबा (Support for the National Home) 🕍
"महामहिम सरकार पॅलेस्टाईनमध्ये ज्यू लोकांसाठी राष्ट्रीय घर स्थापन करण्यास अनुकूल दृष्टिकोन ठेवते आणि हे उद्दिष्ट साधण्यासाठी आपले सर्वोत्तम प्रयत्न करेल." (His Majesty's Government view with favour the establishment in Palestine of a national home for the Jewish people, and will use their best endeavours to facilitate the achievement of this object.)

विश्लेषण: 'राज्य' (State) ऐवजी 'राष्ट्रीय घर' (National Home) हा शब्द हेतुपुरस्सर वापरला गेला, ज्यामुळे अरबांचा लगेच विरोध होणार नाही.

३.२. बिगर-ज्यू समुदायाचे संरक्षण (Protection of Non-Jewish Communities) 🛡�
"...तसेच हे स्पष्टपणे समजून घेतले पाहिजे की पॅलेस्टाईनमध्ये अस्तित्वात असलेल्या बिगर-ज्यू समुदायाच्या नागरी आणि धार्मिक हक्कांना आणि कोणत्याही इतर देशातील ज्यू लोकांच्या हक्कांना किंवा राजकीय स्थितीला बाधा पोहोचेल असे काहीही केले जाणार नाही."

विश्लेषण: या शब्दांमुळे ब्रिटनने अरबांना अप्रत्यक्ष आश्वासन दिले की त्यांचे अस्तित्व आणि हक्क सुरक्षित राहतील. मात्र, 'राजकीय हक्क' (Political Rights) या शब्दाचा उल्लेख टाळला गेला.

४. घोषणापत्राचा उद्देश आणि विसंगती (Uddeśh Ani Visangati: Intent and Contradiction)
घोषणापत्रामागे अनेक परस्परविरोधी उद्देश होते, ज्यामुळे भविष्यात संघर्ष निर्माण झाला.

४.१. झायोनिस्टांना आश्वासन (Assurance to Zionists): ज्यू समुदायाचा पाठिंबा मिळवून त्यांना युरोपमधून सुरक्षित आश्रयस्थान देणे.

४.२. गुप्त करार आणि अरब वचन (Secret Agreements and Arab Promises): ब्रिटनने एकाच वेळी तीन भिन्न समूहांना परस्परविरोधी आश्वासने दिली होती:

बलफूर घोषणापत्र: ज्यूंना 'राष्ट्रीय घर'.

सायक्स-पिकोट करार (Sykes-Picot Agreement, 1916): ब्रिटन आणि फ्रान्सने मध्यपूर्व गुप्तपणे आपापसात वाटून घेण्याचा करार. 🇫🇷

हुसैन-मॅकमोहन पत्रव्यवहार (Hussein-McMahon Correspondence, 1915-16): अरब नेत्यांना ऑटोमन साम्राज्याविरुद्ध बंड केल्यास 'स्वातंत्र्य' देण्याचे आश्वासन.

४.३. परिणाम: बलफूर घोषणापत्रामुळे या तीन आश्वासनांमधील विसंगती उघड झाली, ज्यामुळे ब्रिटनवर विश्वासघात केल्याचा आरोप झाला. 💔

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-02.11.2025-रविवार.
===========================================