संत सेना महाराज-सेना न्हावी भक्त भला। तेणे देव भुलविला-3-

[Atul Kaviraje]

                      "संत चरित्र"
                       ------------

        संत सेना महाराज-

कडवे ८:
दूत घाडोनिया नेला। राजियाने बोलविला॥ ८॥

अर्थ: (चमत्कार पाहून) राजाने त्वरित दूत पाठवले आणि सेना महाराजांना आपल्याकडे बोलावून घेतले.

विवेचन: राजाला आपली चूक आणि सेना महाराजांचे माहात्म्य कळून चुकले. त्याने दूत पाठवून तातडीने सेना महाराजांना आदरपूर्वक बोलावून घेतले. आता तो क्रोधाने नाही, तर आदराने बोलवत होता.

कडवे ९:
राजा बोले प्रिती कर। रात्री सेवा केली फार॥९॥

अर्थ: राजा प्रेमाने म्हणाला: '(हे सेना न्हावी) तुम्ही रात्री माझी जी सेवा केली, ती अतिशय अद्भुत आणि अलौकिक होती.'

विवेचन: राजाने 'रात्री सेवा केली' असे म्हटले आहे, पण ही सेवा दिवसा (संध्याकाळच्या सुमारास) झाली होती. याचा अर्थ 'ती सेवा सामान्य नव्हती, तर दैवी आणि अलौकिक होती' (गूढ सेवा). राजाला त्या अद्भुत सेवेची आठवण झाली होती.

कडवे १०:
राजसदनाप्रती न्यावे। भीतरीच घेऊनि जावे॥१०॥

अर्थ: (राजा सेना महाराजांच्या दूतांना म्हणाला) या (सेना महाराजांना) राजमहालात घेऊन या आणि आत घेऊन जा (म्हणजे त्यांना उच्च आदर द्या).

विवेचन: हा महाराजांचा आदर आहे. राजा आता सेना महाराजांना सामान्य न्हावी मानत नाही, तर परमभक्त आणि संत मानतो. 'भीतरीच घेऊनि जावे' याचा अर्थ त्यांना मुख्य कक्षात घेऊन जाऊन योग्य तो मान देणे.

कडवे ११:
आता बरा विचार नाही। सेना म्हणे करू काई ॥ ११ ॥

अर्थ: (राजाचा सन्मान आणि प्रेम पाहून सेना महाराज गोंधळून गेले आणि म्हणाले) आता माझा काही चांगला विचार (उपाय) चालणार नाही (कारण राजाला काहीतरी अद्भुत जाणवले आहे). (हे देवा) आता मी काय करू?

विवेचन: सेना महाराजांना कळून चुकले की, काहीतरी दैवी लीला झाली आहे. त्यांनी देवाचे रूप राजाने पाहिले असेल, असा त्यांना संशय आला. त्यांच्यातील विनम्रता येथे स्पष्ट होते. ते अजूनही स्वतःला 'न्हावी' आणि राजाचा सेवक मानतात.

कडवे १२:
सेना न्हावी गौरविला। राजियाने मान दिला ॥ १२ ॥

अर्थ: राजाने सेना न्हावींचा सन्मान केला आणि त्यांना योग्य तो मान (गौरव) दिला.

विवेचन: राजाला आपल्या सेवेचा अनुभव देवाने दिला, त्यामुळे सेना महाराजांच्या भक्तीचे माहात्म्य सिद्ध झाले आणि राजाने त्यांना सन्मानित केले. हा भक्ताचा गौरव आहे, जो देव स्वतः करतो.

कडवे १३:
कितीकांचा शीण गेला। जना म्हणे न्हावी झाला ॥१३॥

अर्थ: (हा चमत्कार पाहून) अनेकांचा (संसाराचा) शीण (शारीरिक-मानसिक त्रास) दूर झाला. संत जनाबाई (ज्यांनी हा अभंग रचला) म्हणतात की, (स्वयं देव) सेना न्हावी झाला (म्हणजे देवाने न्हावीचे रूप घेतले).

विवेचन: हे अभंगाचे फलश्रुती (निष्कर्ष) कडवे आहे. या दैवी लीलेने केवळ राजाचाच नव्हे, तर हे चरित्र ऐकणाऱ्या, वाचणाऱ्या अनेकांचा आध्यात्मिक शीण दूर झाला आणि त्यांना भक्तीची प्रेरणा मिळाली. संत जनाबाई या लीलेचे महत्त्व सांगून अभंग पूर्ण करतात.

३. समारोप (Samarop) - भक्तीची शक्ती
या अभंगातून संत सेना महाराजांचे निस्सीम विठ्ठल प्रेम आणि परमेश्वराची 'भक्ताधीनता' (भक्ताच्या इच्छेनुसार कार्य करणे) हे स्पष्ट होते. देवाला आपल्या भक्ताची प्रतिष्ठा जपता यावी यासाठी 'अशक्य' असे काहीच नसते. सेना महाराजांनी कर्म (व्यवसाय) आणि भक्ती या दोहोंचा समन्वय साधला, ज्यामुळे देव त्यांच्यासाठी धावून आला.

४. निष्कर्ष (Nishkarsha) - उदाहरणासह
या अभंगाचा अंतिम निष्कर्ष हा आहे की, जात-पात, व्यवसाय किंवा लौकिक स्थिती यापेक्षा भक्तीची निष्ठा सर्वोच्च असते.

उदाहरण (Udaharana):

ज्याप्रमाणे, आईसाठी तिचे मूल गरीब असो वा श्रीमंत, ती त्याचे प्रेम आणि गरज ओळखते. त्याचप्रमाणे, परमेश्वर आपल्या भक्ताचे रूप, व्यवसाय न पाहता, त्याची आंतरिक भक्ती पाहतो. सेना महाराजांसाठी विठ्ठलाने न्हावीचे रूप घेऊन, राजाची सेवा करून, हे सिद्ध केले की, "भक्त माझा मीच त्याचा" आणि "देव भावाचा भुकेला" असतो. केवळ शुद्ध आणि निस्सीम भक्तीने देवाला वश करता येते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.11.2025-सोमवार.
===========================================