कबीर दास जी के दोहे- साईं इतना दीजिये, जा में कुटुम समाय-श्लोक-८ 🙏-2-

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

साईं इतना दीजिये, जा में कुटुम समाय।
मैं भी भूखा न रहूँ, साधु ना भूखा जाय॥ ८॥

ओळ ३: मैं भी भूखा न रहूँ

दोहा चरण (Doha Charana)
मराठी अर्थ (Pratyek OLICHA Arth)
मैं भी भूखा न रहूँ
मी स्वतः देखील उपाशी (भुकेला) राहू नये.

विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
स्वतःची गरज: कुटुंबाच्या गरजा पूर्ण झाल्यानंतर ते स्वतःच्या गरजेबद्दल बोलतात.
'मी देखील' उपाशी राहू नये, हे सांगताना ते स्वतःला कुटुंबापेक्षा वेगळे मानत नाहीत,
परंतु कुटुंब प्रथम हा विचार स्पष्ट करतात.
संतुलन: हा चरण स्वार्थ आणि परमार्थ यात संतुलन साधतो.
स्वतःच्या मूलभूत गरजा पूर्ण झाल्याशिवाय, मनुष्य इतरांची सेवा चांगल्या प्रकारे करू शकत नाही.

उदाहरण: एखाद्या दिव्याचे तेल भरलेले असेल, तरच तो दुसऱ्या दिव्याला प्रकाश देऊ शकतो.
त्याचप्रमाणे, स्वतःच्या गरजा पूर्ण झाल्याशिवाय दानधर्म करणे शक्य नसते.

ओळ ४: साधु ना भूखा जाय॥

दोहा चरण (Doha Charana)
मराठी अर्थ (Pratyेक OLICHA Arth)
साधु ना भूखा जाय॥
आणि जर माझ्या दारात कोणी साधू (अतिथि/गरजू) आला, तर तोही उपाशी (भुकेला) परत जाऊ नये.

विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
परोपकाराचे महत्त्व: हा दोह्याचा सर्वात महत्त्वाचा भाग आहे.
कबीरदास जींची मागणी केवळ स्वतःच्या आणि कुटुंबाच्या मूलभूत गरजा पूर्ण करण्यापुरतीच मर्यादित नाही,
तर इतरांना मदत करण्याची क्षमता मिळावी, ही त्यांची खरी इच्छा आहे.
अतिथी धर्म: 'साधु' या शब्दाचा अर्थ येथे केवळ साधू किंवा संत असा नाही,
तर कोणताही गरजू, दीन-दुबळा किंवा अतिथी असा आहे.
भारतीय संस्कृतीमध्ये 'अतिथी देवो भव' या तत्त्वाला विशेष महत्त्व आहे.
कबीरांची वृत्ती: संत कबीर स्वतः साधे जीवन जगत होते.
त्यांना इतकेच धन हवे आहे, ज्यामुळे त्यांच्या दारात आलेल्या कोणत्याही भुकेल्या व्यक्तीला ते अन्न देऊ शकतील.
ही सेवावृत्ती आणि दानधर्माची भावना दर्शवते.

३. सखोल भावार्थ (Deep Meaning/Essence)

कबीरदास जींचा हा दोहा 'संतुलन' आणि 'मानवता' या दोन मूल्यांवर आधारित आहे.

१. लोभाचा त्याग: ते आपल्याला शिकवतात की, जीवनात लोभ बाळगू नका.
जास्त संपत्तीची इच्छा अनेक समस्या आणि अशांती घेऊन येते.
जेवढे आवश्यक आहे, तेवढेच परमेश्वराकडून मागावे.

२. कर्तव्य आणि सेवा: पहिला धर्म कुटुंबाचे पोषण करणे आहे आणि दुसरा धर्म समाजाची सेवा (गरजूंना मदत) करणे आहे.
आपल्या गरजा पूर्ण झाल्यावर, उरलेल्या धनाचा उपयोग इतरांच्या कल्याणासाठी करावा.

३. संपत्तीचा सदुपयोग: संपत्तीचा उपयोग केवळ स्वतःच्या सुखासाठी न करता, ती परोपकाराचे साधन असावी.
संपत्ती तेव्हाच फलदायी ठरते, जेव्हा तिचा उपयोग योग्य कारणांसाठी केला जातो.
कबीरांच्या मते, दानधर्म हे सर्वात महत्त्वाचे कर्म आहे.

४. समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)

समारोप (Conclusion):
संत कबीरदास जींनी या दोह्याच्या माध्यमातून एक उत्कृष्ट जीवनशैली आणि धार्मिक तत्त्वज्ञान मांडले आहे.
त्यांनी संतोष, साधेपणा, कुटुंब-प्रेम आणि सामाजिक जबाबदारी यांचे आदर्श मिश्रण सादर केले आहे.
हा दोहा आपल्याला आठवण करून देतो की, परमेश्वराने दिलेले धन केवळ आपल्यासाठी नाही,
तर ते सेवा आणि दानधर्माचे माध्यम आहे.

निष्कर्ष (Summary/Inference):

ईश्वराकडे केवळ गरजेनुसार धन मागावे.

लोभ सोडून, स्वतःच्या व कुटुंबाच्या मूलभूत गरजा पूर्ण कराव्यात.

आपल्या कमाईतून गरजू (साधू/अतिथी) उपाशी परत जाणार नाही, याची काळजी घ्यावी.

संपत्तीचे अंतिम उद्दिष्ट 'परोपकार' हे असावे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.11.2025-गुरुवार. 
===========================================