1917 - बोल्शेविक क्रांतीला सुरुवात झाली-1-

[Atul Kaviraje]

1917 - The Bolshevik Revolution Begins

The Bolshevik Revolution began with the storming of the Winter Palace in Petrograd, leading to the overthrow of the Russian Provisional Government.

1917 - बोल्शेविक क्रांतीला सुरुवात झाली-

पेट्रोग्राडमधील विंटर पॅलेसवर हल्ला करून बोल्शेविक क्रांतीला सुरुवात झाली, ज्यामुळे रशियातील तात्पुरत्या सरकारचा पाडाव झाला.

📜 1917 ची बोल्शेविक क्रांती: एक ऐतिहासिक वेध 📜
मराठी लेख

दिनांक: ६ नोव्हेंबर, १९१७

🧭 परिचय (Introduction)
६ नोव्हेंबर, १९१७ (जुलियन कॅलेंडरनुसार २५ ऑक्टोबर) हा दिवस जगाच्या इतिहासात एका महत्त्वपूर्ण वळणाचा साक्षीदार ठरला. रशिया या विशाल साम्राज्यातील पेट्रोग्राड शहरातील विंटर पॅलेसवर झालेला हल्ला ही एक केवळ घटना नव्हती, तर एका जुन्या व्यवस्थेचा अंत आणि नव्या जगाचा पाया घालणारी क्रांती होती. बोल्शेविक पक्षाच्या नेतृत्वाखाली झालेली ही क्रांती केवळ रशियापुरती मर्यादित न राहता, संपूर्ण विश्वासाठी एक आदर्श, आशा आणि भीतीचे प्रतीक बनली. ही क्रांती म्हणजे समाजवादाचा सिद्धांत आणि रशियेची वास्तविकता यांच्यातील एक जबरदस्त टक्कर होती, जिचे परिणाम आजही जगभरात जाणवत आहेत.

🧠 माइंड मॅप चार्ट: बोल्शेविक क्रांतीचे प्रमुख घटक (Mind Map Chart)-

बोल्शेविक क्रांती (ऑक्टोबर १९१७)

मन-नकाशामध्यवर्ती कल्पना:
१९१७ बोल्शेविक क्रांती

घटनेचे स्वरूप
दुसरी रशियन क्रांती आणि ऑक्टोबर क्रांती म्हणून ओळखली जाते.

उद्देश:
रशियात तात्पुरते सरकार उलथून टाकून कामगारांचे व शेतकऱ्यांचे
साम्यवादी राज्य (Communist State) स्थापन करणे.

ठिकाण:
पेट्रोग्राड (Petrograd)

क्रांतीची प्रमुख कारणे

१. झारचा अंदाधुंदी कारभार:
निकोलस II ची निरंकुश सत्ता.

२. पहिल्या महायुद्धातील सहभाग:
प्रचंड नुकसान आणि पराभव, सैन्यात असंतोष.

३. आर्थिक विषमता:
भूमिहीन शेतकरी (Peasants) आणि गरीब-शोषित औद्योगिक कामगारांची (Workers) मोठी संख्या.

४. लेनिनचा प्रभावी प्रचार:
'शांतता (Peace), जमीन (Land) आणि भाकरी (Bread)' हे बोल्शेविकचे घोषवाक्य.

५. फेब्रुवारी क्रांतीनंतरचा गोंधळ:
तात्पुरते सरकार (Provisional Government) कमकुवत व निर्णय घेण्यात अपयशी ठरले.

क्रांतीचे प्रमुख टप्पे (कालानुक्रम)

१. १० ऑक्टोबर:
लेनिनने 'सशस्त्र उठावाचे' आवाहन केले.

२. १६ ऑक्टोबर:
लष्करी क्रांतिकारी समिती (Military Revolutionary Committee - MRC) ची स्थापना.

३. २४ ऑक्टोबर:
बोल्शेविकांनी पेट्रोग्राडमधील (आता सेंट पीटर्सबर्ग)
महत्त्वाच्या जागा (पूल, रेल्वे, पोस्ट ऑफिस) ताब्यात घेतल्या.

४. २५ ऑक्टोबर:
तात्पुरत्या सरकारचा विंटर पॅलेस (Winter Palace) मध्ये वेढा.

५. मध्यरात्रीनंतर (२६ ऑक्टोबर):
विंटर पॅलेसवर हल्ला: सरकारी मंत्र्यांना अटक.

घटना तारीख (जुलियन कॅलेंडरनुसार): २५ ऑक्टोबर १९१७.
घटना तारीख (ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार): ०७ नोव्हेंबर १९१७ (प्रश्न संदर्भातील तारीख).

तात्काळ परिणाम

१. तात्पुरत्या सरकारचा पाडाव:
अलेक्झांडर केरेन्स्कीचे सरकार संपुष्टात.

२. सत्ता सोव्हिएतच्या हाती:
सर्व सत्ता कामगार, सैनिक आणि शेतकऱ्यांच्या सोव्हिएतना (परिषदांना) मिळाली.

३. नवीन सरकारची स्थापना:
'कौन्सिल ऑफ पीपल्स कमिसार्स' (Council of People's Commissars - Sovnarkom) - अध्यक्ष लेनिन.

४. शांतीचा करार (Decree on Peace):
युद्धातून बाहेर पडण्याची घोषणा.

५. जमिनीचा करार (Decree on Land):
शेतजमिनीची मालकी शेतकऱ्यांना.

दूरगामी परिणाम

१. रशियन यादवी युद्ध (१९१८-१९२२):
'रेड' (बोल्शेविक) विरुद्ध 'व्हाईट' (झारवादी, उदारमतवादी गट).

२. सोव्हिएत युनियनची (USSR) स्थापना (१९२२):
जगातील पहिले साम्यवादी राज्य.

३. साम्यवादाचा प्रसार:
जगभरातील कामगार चळवळींना प्रेरणा मिळाली.

४. आंतरराष्ट्रीय संबंधात बदल:
भांडवलशाही राष्ट्रांशी तणाव (Cold War ची नांदी).

५. साम्यवादी हुकूमशाही:
बोल्शेविक पक्ष (नंतर कम्युनिस्ट पक्ष) हा एकमेव सत्ताधारी पक्ष बनला.

टीप:

मन-नकाशा (Mind Map):
ही संकल्पना दृश्य स्वरूपात अधिक प्रभावीपणे मांडली जाते,
परंतु मजकूर स्वरूपात मुख्य संकल्पना, उप-संकल्पना आणि त्यांचे परस्परसंबंध
दर्शवण्यासाठी ही क्षैतिज (Horizontal) सारणी रचना वापरली आहे.

क्रांतीची तारीख:
रशिया ज्युलियन कॅलेंडर वापरत असल्याने '२५ ऑक्टोबर १९१७' ही तारीख अधिकृतपणे वापरली जाते.
ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार ती '०७ नोव्हेंबर १९१७' आहे.
आपण नमूद केलेली तारीख '०६ नोव्हेंबर १९१७' ही क्रांतीच्या आदल्या दिवशीची आहे,
जेव्हा उठावाची तयारी पूर्ण झाली होती.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.11.2025-गुरुवार.
===========================================